Της Ειρήνης Παπουτσή
Τι σημαίνει να επιστρέφει κανείς στα θρανία ενώ βρίσκεται στη φυλακή και γιατί ονομάζουν οι κρατούμενοι τη φυλακή «μεγάλο σχολείο»; Πόσα πράγματα χαμένα στα ελεύθερα σχολεία ξαναβρίσκουν οι κρατούμενοι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας των φυλακών και τελικά γιατί θα άξιζε να αντιμετωπίζουμε πολύ επιφυλακτικά την ιδέα ότι όπου ανοίγει ένα σχολείο κλείνει μία φυλακή;
Αντλώντας υλικό από μία σπάνια στο είδος της τριετή εθνογραφική μελέτη σε έξι σχολεία ελληνικών φυλακών, το βιβλίο της Αντιγόνης Ευστρατόγλου, εκπαιδεύτριας του 2ου ΣΔΕ Λάρισας, το οποίο και υλοποιήθηκε με την υποστήριξη του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και την επιστημονική εποπτεία του αν. καθηγητή, Γιώργου Κουλαουζίδη, αναδεικνύει άγνωστες όψεις της εκπαίδευσης στη φυλακή, εστιάζοντας όχι τόσο στα οφέλη, όσο στις θεμελιώδεις αντιφάσεις της.
Μας καλείτε να διαβάσουμε το βιβλίο ίσως όχι τόσο για να πάρουμε απαντήσεις, όσο για να προκύψουν ερωτήσεις. Τί προκύπτει από τη μελέτη σας και πόσο δύσκολη ήταν με δεδομένο το γεγονός πως τα επίσημα στατιστικά στοιχεία είναι ανύπαρκτα;
«Είναι πολύ δύσκολος και άγνωστος ο χώρος. Θα έλεγα επίτηδες κρυμμένος, μα ίσως δε θέλουμε και να τον ανακαλύψουμε, δεν αναζητούμε στοιχεία και περισσότερο μας “τρέφει” η “μυθολογία” που τον περιβάλλει. Αντιμετωπίζοντας λοιπόν δυσπιστία ως προς την ποιοτική έρευνα και τις μαρτυρίες που συγκέντρωσα έψαξα για να διαπιστώσω πως η ΕΛΣΤΑΤ έχει να δώσει επίσημα στοιχεία για τους κρατούμενους και τα χαρακτηριστικά τους από το 2015, ενώ εδώ και μια 15ετία δεν έχουμε ούτε δικαστικά στατιστικά. Με άλλα λόγια η φυλακή σπρώχνει τα προβλήματα κάτω από το χαλί».
Αν και η αποτυχία των φυλακών είναι πλήρως θεμελιωμένη εν τούτοις ως «εργαλείο» υφίσταται εδώ και αιώνες. Υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να αντιπροταθεί;
«Η φυλακή εξακολουθεί να δουλεύει, με τη μόνη διαφορά πως δεν κάνει τη δουλειά που λέει ότι κάνει. Δείτε εξάλλου κοινωνίες, όπως για παράδειγμα αυτή των ΗΠΑ, που έχουν καταφύγει και “επενδύσει” στις φυλακές. Είδατε να μειώνεται η εγκληματικότητα; Για να προχωρήσω στο βιβλίο χρειάστηκε ν’ ακούσω. Υπάρχει φόβος, θυμός και ανάγκη της κοινωνίας για υπερτιμωρία. Από την άλλη υπάρχει η ανάγκη προστασίας, ωστόσο η φυλακή δεν είναι η απάντηση στο ζητούμενο».
Ο πληθυσμός των νέων κρατουμένων αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς, την ώρα που οι ανήλικοι κρατούμενοι παρουσιάζουν ένα «σκληρό» προφίλ σε συνθήκες εγκλεισμού. Τα ΣΔΕ μπορούν να αλλάξουν το τοπίο και αν ναι αρκούν;
«Εδώ θα μιλήσω με ποιοτικά παραδείγματα. Οι πληθυσμοί των φυλακών αποτελούνται από ανθρώπους πολλαπλά ευάλωτους (Ρομά, μετανάστες κλπ.), ωστόσο το οπαδικό έδωσε νεαρές ηλικίες Ελλήνων εγκλείστων. Διαπιστωμένα η φυλακή “κλείνει” μικρό αριθμό και αφήνει έκθετους χιλιάδες εκτός αυτής. Χαρακτηριστικό και το παράδειγμα παιδιών ηλικίας 17-18 ετών από το Σουδάν. Μέσα σε ένα εξάμηνο ο αριθμός τους έχει εκτοξευτεί. Πρόκειται για αόρατους πληθυσμούς, που αντιμετωπίζουν πολυετής καθείρξεις ως διακινητές. Θα πω λοιπόν πως τα ΣΔΕ δε φτάνουν, άλλωστε οι συνθήκες που καθορίζουν τις αλλαγές στη ζωή ενός ανθρώπου είναι ευρύτερες. Ωστόσο υπάρχει λόγος που το σχολείο θεωρείται και είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Στο βιβλίο αναδεικνύεται μέσα από ιστορίες πως η δεύτερη ευκαιρία δεν είναι εύκολη υπόθεση… Εκτιμώ πως μέσα από τις μαρτυρίες κρατουμένων αποκαθίστανται πολλά πράγματα, αλλά και ως κοινωνία πρέπει να τους αφήσουμε να μας πουν τί συμβαίνει στα σχολεία εκτός φυλακής. Ίσως έτσι κατανοήσουμε περισσότερα, ενώ δεν πρέπει να παραβλέπουμε πως για κάποιους η παραβατικότητα είναι ο τρόπος που επέλεξαν για να ανήκουν κάπου».
Το 2ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Λάρισας, το πρώτο σχολείο που λειτούργησε σε φυλακή ενηλίκων στην Ελλάδα, γιορτάζει φέτος τα 20χρονα της λειτουργίας του με μια ιδιαίτερη εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί την ερχόμενη Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου, στις 19:30, στο Χατζηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο. Ως κεντρική ομιλήτρια επιλέξατε μια συζήτηση με απόφοιτους Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας σε φυλακές. Γιατί το κάνατε;
«Όντως αυτή ακριβώς είναι επιλογή μου. Το έκανα γιατί θαρρώ πως δεν υπάρχει μεγαλύτερο επίτευγμα για ένα ΣΔΕ από το να μιλούν γι’ αυτό οι απόφοιτοί του. Άνθρωποι που έδωσαν τη μάχη και μετά από χρόνια κράτησης μπόρεσαν να σταθούν στα πόδια τους», καταλήγει η συνομιλήτριά μας.
Αναστοχαστικός ο τόνος του βιβλίου, με την Αντιγόνη Ευστρατόγλου να επιλέγει συνειδητά κάτι τέτοιο, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την πολιτική μα και την ηθική διάσταση της έρευνας, αλλά και.. (προ)καλώντας τον αναγνώστη της να διαπιστώσει πως μέσα σε ένα πεδίο θεμελιωμένο στη δυσπιστία μπορεί τελικά να χτιστεί εμπιστοσύνη. Υπάρχει καλύτερη πρόκληση;
