Ο Τζέιμς Ντ. Γουάτσον, που μπήκε στο πάνθεον της επιστήμης μόλις στα 25 του, συμμετέχοντας στην ομάδα που ανακάλυψε τη δομή του DNA –μιας από τις πιο καθοριστικές στιγμές στην ιστορία της επιστήμης– πέθανε την Πέμπτη στο Ιστ Νορθπορτ της Νέας Υόρκης, σε ηλικία 97 ετών.
Τον θάνατό του, σε μονάδα φροντίδας, επιβεβαίωσε ο γιος του, Ντάνκαν, ο οποίος ανέφερε ότι ο Γουάτσον είχε μεταφερθεί εκεί από νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν για λοίμωξη.
Η συμβολή του στην αποκωδικοποίηση του DNA –του γενετικού «οδηγού ζωής»– θα αρκούσε από μόνη της για να τον κατατάξει ανάμεσα στους κορυφαίους επιστήμονες του αιώνα. Εδραίωσε ωστόσο τη φήμη του και ως επικεφαλής του φιλόδοξου προγράμματος Human Genome Project, αλλά και ως συγγραφέας ενός από τα πιο διάσημα απομνημονεύματα της ιστορίας της επιστήμης, “The Double Helix”.
Η ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA, μαζί με τον Φράνσις Χ. Κρικ, χάρισε στο δίδυμο το Νόμπελ Ιατρικής το 1962. Σχεδόν μία δεκαετία νωρίτερα, το 1953, όταν οι Γουάτσον και Κρικ πραγματοποίησαν τη σπουδαία αυτή ανακάλυψη στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, οι γνώσεις για τη δομή και τη λειτουργία του DNA ήταν ελάχιστες.
Με το έργο τους άνοιξαν τον δρόμο στην κατανόηση των γενετικών μεταλλάξεων, τη δημιουργία γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών και, αργότερα, σε τεχνολογίες γονιδιακής επεξεργασίας, που άλλαξαν ριζικά τη βιολογία.
«Ήταν μια ανακάλυψη που άλλαξε τη βιολογία για πάντα», είχε δηλώσει το 2018 ο Μπρους Στίλμαν, διάδοχός του Γουάτσον στη διεύθυνση του Cold Spring Harbor. «Η δομή του DNA μάς έδειξε πώς κληρονομούνται τα χαρακτηριστικά», πρόσθεσε, «αλλά εξήγησε επίσης τις μεταλλάξεις και άρα, την ίδια την εξέλιξη».
Για δεκαετίες υπήρξε μια εμβληματική –και συχνά εκρηκτική– μορφή της αμερικανικής επιστήμης. Από το 1968 ανέλαβε τη διεύθυνση του Cold Spring Harbor Laboratory στο Λονγκ Αϊλαντ, ενός ινστιτούτου με δύσκολο παρελθόν, το οποίο μετέτρεψε σε παγκόσμιο κέντρο μοριακής βιολογίας. Παραιτήθηκε το 1993, αναλαμβάνοντας στη συνέχεια τιμητική θέση.
Όπως σχολιάζουν οι New York Times, η καριέρα του τερματίστηκε το 2007, όταν –σε συνέντευξή του στους Sunday Times του Λονδίνου– υποστήριξε ότι οι μαύροι άνθρωποι είναι, γενικά, λιγότερο ευφυείς από τους λευκούς. Επανέλαβε τις δηλώσεις αυτές και σε ντοκιμαντέρ του PBS, προκαλώντας την οριστική αποκήρυξή του από το εργαστήριο, το οποίο ανακάλεσε όλους τους τιμητικούς του τίτλους.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που προκαλούσε με δηλώσεις του. Κάποτε είχε χαρακτηριστεί «ο Καλιγούλας της βιολογίας». Παρότι προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από τα σχόλιά του, οι αντιδράσεις τον απομόνωσαν από την επιστημονική κοινότητα.
Ακόμα και το βιβλίο The Double Helix είχε εξοργίσει πολλούς συναδέλφους του, που τον κατηγόρησαν πως υποβάθμισε τη συμβολή άλλων επιστημόνων. Παρ’ όλα αυτά, το έργο αναγνωρίστηκε ως κλασικό έργο επιστημονικής γραφής: η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου το κατέταξε ανάμεσα στα 100 σημαντικότερα αμερικανικά βιβλία όλων των εποχών, πλάι στα ομοσπονδιακά κείμενα των ΗΠΑ (The Federalist Papers) και τα «Σταφύλια της Οργής» του Τζον Στάινμπεκ.
