Ο πόλεμος στην Ουκρανία απειλεί τη μακροπρόθεσμη ικανότητά της να παραμείνει ο «Σιτοβολώνας της Ευρώπης», καθώς τα εδάφη της χάνουν σταδιακά τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά τους για τις καλλιέργειες. Αυτό επισημαίνουν σε μελέτη τους ερευνητές από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ουκρανία και την Ολλανδία, υπογραμμίζοντας ότι σήμερα απομακρύνονται από το έδαφος, μέσω της συγκομιδής των καλλιεργειών, μεγαλύτερες ποσότητες αζώτου, φωσφόρου και καλίου απ’ όσες επιστρέφουν σε αυτό. Αυτό οφείλεται στη μειωμένη πρόσβαση σε λιπάσματα λόγω του πολέμου και σε αναποτελεσματικές γεωργικές πρακτικές. Οι στρατιωτικές δραστηριότητες έχουν επίσης επιδεινώσει τη διάβρωση και υποβάθμιση των εδαφών σε πολλές περιοχές της χώρας.
Στη μελέτη τους, οι ερευνητές συνιστούν βελτιωμένη διαχείριση των θρεπτικών συστατικών στις φάρμες, όπως αξιοποίηση της κοπριάς ως οργανικό λίπασμα για τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αποδοτικότερη χρήση και εφαρμογή λιπασμάτων και ενσωμάτωση ψυχανθών (φασόλια, μπιζέλια, φακές) στην εναλλαγή καλλιεργειών.
Αυτές οι πρακτικές θα ενίσχυαν την υγεία του εδάφους, την παραγωγή τροφίμων και θα μείωναν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Τα πλεονάζοντα θρεπτικά στοιχεία από τα λιπάσματα υποβαθμίζουν την ποιότητα του εδάφους και διαρρέουν στο νερό, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε τοξικές ανθίσεις φυκιών, ενώ η υπερβολική χρήση αζώτου συμβάλλει επιπλέον στη ρύπανση της ατμόσφαιρας και στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Ανάγκη για ολοκληρωμένη διαχείριση
«Αν δεν ληφθούν μέτρα για την αποκατάσταση των χαμένων θρεπτικών συστατικών, θα υπάρξουν μακροπρόθεσμες συνέπειες στην παραγωγικότητα των εδαφών της Ουκρανίας. Αυτό δεν θα επηρεάσει μόνο την εγχώρια επισιτιστική ασφάλεια, αλλά και τη διεθνή — ιδιαίτερα στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, που εξαρτώνται από τις ουκρανικές εισαγωγές. Οι επιπτώσεις θα οδηγήσουν σε υψηλότερες τιμές και αύξηση της πείνας», προειδοποιεί ο επικεφαλής της μελέτης, Δρ. Σεργί Μενέτςαπότο Κέντρο Οικολογίας και Υδρολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKCEH) που ηγήθηκε της μελέτης.
Ο ίδιος τόνισε την επείγουσα ανάγκη για ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης θρεπτικών στοιχείων στην Ουκρανία, που θα μειώσει τη σπατάλη και την εξάρτηση από τα συνθετικά λιπάσματα. Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει πιο αποτελεσματική χρήση και ακριβή εφαρμογή συνθετικών και οργανικών λιπασμάτων. Θα περιλαμβάνει επίσης την επέκταση των καλλιεργειών ψυχανθών και φυτών κάλυψης, που δεσμεύουν άζωτο από την ατμόσφαιρα και το αποθηκεύουν στο έδαφος για τις επόμενες καλλιέργειες.
Συνεργασία και ανταλλαγή τεχνογνωσίας
Η έρευνα διεξήχθη σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Οδησσού I.I. Mechnikov (Ουκρανία) και το Πανεπιστήμιο Wageningen (Ολλανδία). Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν επίσημα στατιστικά στοιχεία για τη χρήση λιπασμάτων και τις αποδόσεις, ώστε να υπολογίσουν την ισορροπία θρεπτικών ουσιών σε τρεις βασικές εξαγώγιμες καλλιέργειες — σιτάρι, καλαμπόκι και ηλίανθο — σε όλες τις περιφέρειες της Ουκρανίας τα τελευταία 40 χρόνια.
Αυτές οι καλλιέργειες καλύπτουν τα δύο τρίτα της αγροτικής γης της χώρας. Μετά την ανεξαρτησία της, η Ουκρανία έγινε μια από τις σημαντικότερες χώρες εξαγωγής καλλιεργειών στον κόσμο, όντας ο κορυφαίος παγκόσμιος παραγωγός και εξαγωγέας ηλιανθάλευρου, ελαίου και σπόρων, και μεταξύ των πέντε κορυφαίων εξαγωγέων καλαμποκιού και σιταριού. Ωστόσο, ο πόλεμος έχει μειώσει τις εισροές θρεπτικών συστατικών, θέτοντας σε κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα.
Αναγκαία μέτρα και οικονομικά κίνητρα
Η μελέτη επισημαίνει ότι τις τελευταίες δεκαετίες στην Ουκρανία υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ της αρόσιμης και της κτηνοτροφικής γεωργίας, με αποτέλεσμα πολλές εκμεταλλεύσεις να μην έχουν πλέον εύκολη πρόσβαση σε ζωική κοπριά για να την διασπείρουν στα χωράφια ως λίπασμα. Εκτιμάται ότι το 90% της παραγόμενης κοπριάς σπαταλιέται, αντιστοιχώντας σε απώλεια λιπασμάτων αξίας 2,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Οι συγγραφείς, επομένως, υποστηρίζουν την αύξηση της μικτής γεωργίας και την τοπική βιώσιμη διαχείριση της κοπριάς. Λένε ότι οι αγρότες στην Ουκρανία χρειάζονται πληροφορίες για να πειστούν για τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη της ανάληψης δράσης. Πολλές από τις προτάσεις απαιτούν ελάχιστες επενδύσεις, γεγονός που σημαίνει ότι η μετάβαση σε πιο βιώσιμη γεωργία μπορεί να ξεκινήσει ακόμη και κατά τη διάρκεια του πολέμου — με οφέλη όπως μειωμένο κόστος, διατήρηση της παραγωγικότητας και λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Τα προτεινόμενα μέτρα περιλαμβάνουν τη δημιουργία τοπικών συστημάτων για τη συλλογή πλεονάζουσας κοπριάς και την αναδιανομή της σε άλλες εκμεταλλεύσεις, τη χρήση πιο αποτελεσματικών τύπων λιπασμάτων και την ανταλλαγή γνώσεων από τις ουκρανικές εκμεταλλεύσεις που εφαρμόζουν ήδη πιο βιώσιμες πρακτικές.
Οι ερευνητές ζητούν επίσης μια εθνική απογραφή της ποσότητας αζώτου, φωσφόρου και καλίου που απομακρύνουν από το έδαφος οι διαφορετικές ποικιλίες καλλιεργειών – ένα βασικό βήμα προς έναν «έξυπνο σχεδιαστή λιπασμάτων», ένα εργαλείο που θα βοηθά τους αγρότες να εφαρμόζουν ακριβώς ό,τι χρειάζονται οι καλλιέργειές τους.
Οι συγγραφείς ζητούν, τέλος, οικονομική στήριξη από την κυβέρνηση της Ουκρανίας και τη διεθνή κοινότητα — μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανασυγκρότησης της Ουκρανίας — ώστε οι αγρότες να μπορούν να προμηθευτούν σύγχρονο εξοπλισμό για αποτελεσματικότερη εφαρμογή οργανικών και συνθετικών λιπασμάτων και να δημιουργήσουν υποδομές αποθήκευσης και επεξεργασίας κοπριάς.
Η νέα μελέτη διεξήχθη υπό την καθοδήγηση του Κέντρου Οικολογίας και Υδρολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKCEH) και δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications Earth & Environment.
