Τα δυσάρεστα μαντάτα έφτασαν με ένα τηλεφώνημα τον Αύγουστο του 2024: «Υποπτο κρούσμα ευλογιάς, αύριο θα παραλάβετε δείγμα». Πάνω από μία δεκαετία νωρίτερα, κατακαλόκαιρο και τότε, η ίδια έμπειρη κτηνίατρος από τον Εβρο τους είχε ενημερώσει για την προηγούμενη εμφάνιση της ανθεκτικής ζωονόσου στη χώρα μας. Αυτή τη φορά, όμως, το εργαστήριο στην Αττική που λειτουργεί ως εθνικό κέντρο αναφοράς για τη διάγνωση ιογενών νοσημάτων σε ζώα δοκιμαζόταν και από τη διασπορά της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών. Είχαν προηγηθεί ανακλήσεις αδειών, εργάζονταν ήδη στο κόκκινο. «Μου κόπηκαν τα πόδια», θυμάται η κτηνίατρος – ιολόγος Κωνσταντία Τασιούδη. «Δεν μπορούσα να φανταστώ τότε ότι θα ερχόταν και η ευλογιά μαζί και θα λάμβανε έπειτα αυτή την έκταση. Είχαμε μια ύφεση τον χειμώνα και μετά άρχισε ο πόλεμος».
Στα φελιζόλ
Πρωί Τετάρτης, σε μια πευκόφυτη έκταση στην Αγία Παρασκευή, ο υπάλληλος μιας εταιρείας κούριερ ξεφορτώνει κούτες από φελιζόλ. Περιέχουν δείγματα ιστού ζώων που εμφάνισαν πιθανά συμπτώματα ευλογιάς. Είναι τοποθετημένα μέσα σε αποστειρωμένους ουροσυλλέκτες και περιβάλλονται από παγοκύστες για να συντηρηθούν στο μακρύ ταξίδι. Προέρχονται από στάνες σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Θα αναλυθούν όλα εδώ, στη Διεύθυνση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, στο εργαστήριο που επωμίζεται αυτή την ευθύνη και φέρει το μακροσκελές όνομα: Τμήμα Μοριακής Διαγνωστικής Αφθώδους Πυρετού Ιολογικών Ρικετσιακών και Εξωτικών Νοσημάτων. Η «Κ» βρέθηκε εκεί, μίλησε με τους επιστήμονες και παρακολούθησε τη διαδικασία.
Μετά την παραλαβή, κάθε δείγμα αρχικά λαμβάνει έναν μοναδικό αριθμό, ώστε κατά την επεξεργασία να μη γνωρίζει το προσωπικό σε ποιον παραγωγό αντιστοιχεί. Επειτα περνάει στην αίθουσα υψηλής ασφαλείας, ένα χώρο αρνητικής πίεσης όπου θα γίνουν όλες οι αναλύσεις. Το προσωπικό που θα εισέλθει εκεί, φορώντας λευκές ποδιές, ποδονάρια, γάντια και προστατευτικά γυαλιά, είναι εμβολιασμένο για τη λύσσα, καθώς παράλληλα εξετάζονται και άλλα νοσήματα. Θα ακολουθήσει η εκχύλιση του δείγματος για την εξαγωγή γενετικού υλικού και μετά η μοριακή μέθοδος ανάλυσης PCR.
«Είναι μια στρεσογόνος κατάσταση. Πρέπει να είσαι συνεπής για να βγει το αποτέλεσμα. Λειτουργούμε υπό πίεση, με ψυχραιμία και ομαδικότητα. Εχουμε περάσει πολλές επιζωοτίες», λέει στην «Κ» η Κωνσταντία Τασιούδη, τμηματάρχης κατ’ αναπλήρωση στο εργαστήριο, τονίζοντας ότι μέσα σε 24 ώρες από την παραλαβή των δειγμάτων στέλνουν ηλεκτρονικά τα αποτελέσματα στις κατά τόπους κτηνιατρικές υπηρεσίες. «Ελάχιστα είναι αυτά που δεν μπορούμε να δώσουμε άμεσα», προσθέτει.
320 χιλιάδες ζώα είχαν θανατωθεί μέχρι και τον περασμένο μήνα, ενώ είχαν καταγραφεί περισσότερα από 1.200 κρούσματα.
Αρχικά το εργαστήριο ενημερώνεται τηλεφωνικά ή μέσω email από τους κτηνιάτρους για τα δείγματα που θα λάβει. Σχεδόν κανένα δεν φτάνει αυθημερόν. Τα περισσότερα παραδίδονται από τις εταιρείες κούριερ την επομένη. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις, όπως αναφέρει το προσωπικό του εργαστηρίου, μπορεί να φτάσουν έπειτα από 48 ώρες. Η δική τους διάγνωση είναι κομβική. Οπως προβλέπεται, βάσει αυτής θα ακολουθήσουν η θανάτωση του κοπαδιού και η αποζημίωση του κτηνοτρόφου.
«Δεν εκριζώνεται από εμάς το νόσημα», επισημαίνει ο Δημήτρης Βουρβίδης, κτηνίατρος και αναπληρωτής διευθυντής στη Διεύθυνση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών. «Αλλά είμαστε σημαντικός κρίκος στην αλυσίδα της διαχείρισης».
Η μεγάλη διασπορά
Από εκείνο το πρώτο κρούσμα στον Εβρο τον Αύγουστο του 2024, η ευλογιά των αιγοπροβάτων έχει πλέον εξαπλωθεί σχεδόν σε κάθε άκρη της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, μέχρι και τον περασμένο μήνα είχαν καταγραφεί περισσότερα από 1.200 κρούσματα και θανατώθηκαν πάνω από 320.000 ζώα. Πρόσφατα εντοπίστηκε θετικό δείγμα στη Δράμα, η οποία μέχρι πρότινος δεν είχε απασχολήσει. Μέχρι στιγμής, όπως παρατηρούν οι επιστήμονες του εθνικού εργαστηρίου αναφοράς, εκτός της διασποράς έχουν μείνει η Ηπειρος και η Κρήτη.
Ο κ. Βουρβίδης λέει ότι, βάσει της βιβλιογραφίας, η ευλογιά των αιγοπροβάτων είχε εμφανιστεί στη χώρα μας και στις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Μία ακόμη περίοδος μαζικής εξάπλωσής της είχε αντιμετωπιστεί το 2013-2015. Τότε όμως τα κρούσματα είχαν περιοριστεί κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. Θεωρείται ότι φτάνει στη χώρα μας από την Τουρκία και γι’ αυτό τα πιθανά σημεία εισόδου της είναι ο Εβρος ή η Λέσβος.
Πρόκειται για αναπνευστικό ιό που μπορεί να επιβιώσει σε έναν στάβλο ακόμη και για έξι μήνες. Μεταδίδεται μέσω αερολυμάτων από κάποιο μολυσμένο ζώο στα υπόλοιπα, αλλά και μηχανικά, δηλαδή από εποχικούς εργάτες που δεν αλλάζουν ιματισμό και απασχολούνται σε διαφορετικές εκτροφές, από τις ρόδες φορτηγών που επισκέπτονται διαφορετικές μονάδες, ακόμη και από τα εργαλεία κουρέων που δεν έχουν απολυμανθεί.
Οπως εξηγεί ο κ. Βουρβίδης, κλιμάκια κτηνιάτρων εξετάζουν αρχικά τα ζώα για ύποπτα σημάδια. Μέσα στο δέρμα ο ιός μπορεί να ζήσει έως και τρεις μήνες, γι’ αυτό συλλέγεται ιστοτεμάχιο για τη μοριακή ανάλυση.
Kάθε δείγμα κι ένα δράμα
«Πίσω από κάθε δείγμα βλέπουμε μια οικογένεια που θα χάσει το ζωικό της κεφάλαιο. Θλίβεται η καρδιά μου κάθε φορά», λέει η Κωνσταντία Τασιούδη, κτηνίατρος – ιολόγος.
«Οπως η μάνα καταλαβαίνει πότε το παιδί της είναι άρρωστο, έτσι και οι κτηνοτρόφοι είναι οι πρώτοι που θα το αντιληφθούν μόλις δουν μια κοκκινίλα», λέει η κ. Τασιούδη. Θυμάται από το 2013, στην προηγούμενη διασπορά της νόσου, ότι οι παραγωγοί ενημέρωναν άμεσα τους κτηνιάτρους. «Αντιλαμβάνονταν τη σπουδαιότητα, ότι αν το πουν εγκαίρως ίσως σώσουν και τους γύρω τους», επισημαίνει. Ενας σημαντικός παράγοντας κατά την ίδια ήταν η μεγαλύτερη παρουσία κτηνιάτρων στο πεδίο που δημιουργούσε σχέσεις εμπιστοσύνης, ενώ πλέον η υποστελέχωση των αντίστοιχων υπηρεσιών δυσχεραίνει αυτή την προσπάθεια.
Ανιχνεύοντας την πανώλη
Το εργαστήριο στελεχώνεται με 13 άτομα, εκ των οποίων οι 7 ασχολούνται με την ευλογιά. Πρόκειται για κτηνιάτρους, βιολόγους, τεχνολόγους και βοηθούς εργαστηρίων. Πριν από κάποιους μήνες αποχώρησαν από εκεί και έμπειροι συμβασιούχοι που τους βοηθούσαν, γιατί μονιμοποιήθηκαν και τοποθετήθηκαν σε άλλες θέσεις. Τον Ιούλιο του 2024 το εθνικό εργαστήριο αναφοράς έγινε το πρώτο στην Ευρώπη που ανίχνευσε την πανώλη των μικρών μηρυκαστικών. Συγκαταλέγεται στα αποκαλούμενα «εξωτικά νοσήματα» καθώς ενδημεί στην Ασία και στην Αφρική και εξαπλώνεται διασυνοριακά. Ακολούθησε αντίστοιχη διάγνωση στο εργαστήριο της Ρουμανίας, τη χώρα από την οποία, βάσει των διαθέσιμων στοιχείων, είχε ξεκινήσει η νόσος πριν από τη διασπορά της στα Βαλκάνια.
«Για την πανώλη δουλεύαμε 10 ώρες, ερχόμασταν και Σαββατοκύριακα, τα δείγματα ήταν ατελείωτα», λέει η Ελλη Γαζή, τεχνολόγος ιατρικών εργαστηρίων. «Το άγχος και τώρα είναι μεγάλο, έχουμε την ευθύνη του αποτελέσματος. Ολα βασίζονται στην ομαδική δουλειά, κανείς μόνος του δεν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει».
Η λύσσα των αλεπούδων
Πέρα από την ευλογιά και την πανώλη, οι εγκαταστάσεις στην Αγία Παρασκευή αποτελούν εθνικό εργαστήριο αναφοράς και για άλλα ιογενή νοσήματα ζώων, όπως ο καταρροϊκός πυρετός, που εμφανίζει αρκετά κρούσματα το τελευταίο διάστημα στη χώρα μας, αλλά και η λύσσα.
Οταν ανευρίσκεται κάποια νεκρή αλεπού ανά τη χώρα, η αρμόδια κτηνιατρική υπηρεσία θα στείλει το κεφάλι της στο εργαστήριο ώστε να εξεταστεί ο εγκεφαλικός ιστός για ύπαρξη αντιγόνου του ιού της λύσσας. Προτού αποχωρήσουν από το εργαστήριο οι συμβασιούχοι που συμμετείχαν σε αυτό το πρόγραμμα, εξετάζονταν έως και 40 εγκέφαλοι αλεπούδων την εβδομάδα. Πλέον έχουν περιοριστεί στους δέκα ανά εβδομάδα.
Η κτηνίατρος Κατερίνα Κιρτζαλίδου μετράει περισσότερα από δέκα χρόνια στο εθνικό εργαστήριο αναφοράς. Επισημαίνει ότι για την ανίχνευση κάθε νόσου εφαρμόζουν πρωτόκολλα του κοινοτικού εργαστηρίου. Δεν μένουν, όμως, μόνο στο αποτέλεσμα. Αναλογίζονται και τι κρύβεται πίσω από κάθε διάγνωση ευλογιάς. «Κάποιες φορές έβλεπα ότι σε μια εκτροφή που είχε θετικό δείγμα αντιστοιχούσαν έως και 2.000 ζώα που έπρεπε έπειτα να θανατωθούν. Δεν είναι εύκολο. Σκεφτόμαστε αυτούς τους ανθρώπους, αλλά και τους κτηνιάτρους», επισημαίνει.
Μακριά από το εργαστήριο της Αγίας Παρασκευής, στον Βρυότοπο Λάρισας, ο κτηνοτρόφος Δημήτρης Παπαζιάκας δυσκολεύεται να μπει στην άδεια στάνη του. Βουρκώνει, όπως λέει, κάθε φορά που θα βρεθεί στο κατώφλι της. Θυμάται ακόμη την ημέρα της διάγνωσης, τον Νοέμβριο του 2024. Είχε ένα ζώο που μόλις είχε γεννήσει και εμφάνισε μικρά σπυριά στον μαστό και στην ουρά. Σε δύο ημέρες είχαν μεγαλώσει. Εφτασε έπειτα και το θετικό αποτέλεσμα από την Αθήνα και θανατώθηκαν συνολικά 350 ζώα. «Δεν ήταν ζώα για απόσυρση, κυοφορούσαν και έβγαζαν 300 κιλά γάλα», λέει τονίζοντας ότι η αποζημίωση που δόθηκε δεν φτάνει για να καλύψει τον χαμένο τζίρο του.
«Πίσω από κάθε δείγμα βλέπουμε μια οικογένεια που θα χάσει το ζωικό της κεφάλαιο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ακόμη κι αν αποτελεί πλέον μέρος της ρουτίνας μας, είναι λυπηρό», λέει η κ. Τασιούδη. «Θλίβεται η καρδιά μου κάθε φορά».
