Της Ζωής Μπαλαντέ
*Ψυχολόγος BSc, MSc – Ειδ. Συστημική/Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια – Επιστημονικά Υπεύθυνη Therapy’s Nest
Τα περιστατικά παραβατικής συμπεριφοράς μεταξύ εφήβων φαίνεται να αυξάνονται τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας ανησυχία σε γονείς, εκπαιδευτικούς και φορείς της τοπικής κοινωνίας. Πίσω από κάθε μορφή επιθετικότητας ή αντικοινωνικής πράξης κρύβεται συχνά μια βαθύτερη ψυχολογική ανάγκη: η ανάγκη του εφήβου να ακουστεί, να αναγνωριστεί και να αποκτήσει ταυτότητα.
Η ψυχοδυναμική της εφηβείας
Η εφηβεία είναι μια περίοδος μετάβασης από την παιδική εξάρτηση στην ενήλικη αυτονομία. Το άτομο προσπαθεί να αποδεσμευτεί συναισθηματικά από τους γονείς, ενώ παράλληλα αναζητά νέα πρότυπα ταύτισης. Η εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στην ανάγκη για ανεξαρτησία και στον φόβο της απόρριψης μπορεί να εκδηλωθεί με τρόπους που μοιάζουν αντιδραστικοί ή παραβατικοί. Η παραβίαση των κανόνων, σε πολλές περιπτώσεις, λειτουργεί ως μέσο διεκδίκησης ελέγχου ή αναγνώρισης.
Παράγοντες που συμβάλλουν στην παραβατικότητα
Η ψυχολογική έρευνα δείχνει ότι η εφηβική παραβατικότητα δεν έχει μία μόνο αιτία, αλλά αποτελεί το αποτέλεσμα σύνθετης αλληλεπίδρασης βιολογικών, οικογενειακών και κοινωνικών παραγόντων:
· Οικογενειακό περιβάλλον: Απουσία ορίων, συναισθηματική παραμέληση ή ασυνέπεια στη στάση των γονέων μπορεί να ενισχύσουν την ανασφάλεια και την ανάγκη πρόκλησης.
· Σχολικό πλαίσιο: Έλλειψη υποστηρικτικού κλίματος, σχολικός εκφοβισμός ή χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση οδηγούν σε περιθωριοποίηση.
· Ομάδα συνομηλίκων: Οι έφηβοι επηρεάζονται έντονα από την αποδοχή της ομάδας. Σε περιβάλλοντα όπου προβάλλεται η αντισυμβατική συμπεριφορά ως μέσο κοινωνικής καταξίωσης, η παραβατικότητα λειτουργεί ως μηχανισμός ταύτισης.
· Κοινωνικοοικονομικές συνθήκες: Η οικονομική ανασφάλεια, η ανεργία των γονέων και η αίσθηση περιορισμένων ευκαιριών εντείνουν το αίσθημα ματαίωσης.
Ο ρόλος της γονεϊκής και κοινωνικής στήριξης
Η έρευνα υπογραμμίζει πως η σταθερή, ζεστή και συνεπής σχέση γονέα–εφήβου λειτουργεί προστατευτικά. Η ύπαρξη σαφών αλλά ευέλικτων ορίων, η ενεργητική ακρόαση και η ενθάρρυνση της αυτοέκφρασης βοηθούν τον έφηβο να αναπτύξει υγιή συναισθηματική ρύθμιση. Η συνεργασία με ψυχολόγους και σχολικούς συμβούλους μπορεί να προλάβει την παγίωση δυσλειτουργικών μοτίβων συμπεριφοράς και να ενισχύσει την κοινωνική ένταξη του εφήβου.
Από την παραβατικότητα στην ενδυνάμωση
Κάθε παραβατική συμπεριφορά είναι στην ουσία ένα μήνυμα. Αντί να εστιάζουμε μόνο στην τιμωρία, είναι σημαντικό να διερευνούμε τι προσπαθεί να επικοινωνήσει ο έφηβος. Μέσα από την ενσυναίσθηση, τη σταθερότητα και τη συνεργασία οικογένειας–σχολείου–κοινότητας, μπορούμε να μετατρέψουμε τη σύγκρουση σε ευκαιρία ανάπτυξης.
Η πρόληψη της εφηβικής παραβατικότητας δεν είναι απλώς θέμα επιτήρησης· είναι κυρίως θέμα σχέσης. Και η σχέση χτίζεται με κατανόηση, παρουσία και συνέπεια.
Επιλεγμένες αναφορές
1. Erikson, E. H. (1968). Identity: Youth and Crisis. New York: Norton.
2. Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. London: Routledge.
3. Steinberg, L. (2008). Adolescence (8th ed.). New York: McGraw-Hill.
4. Ελληνική Εταιρεία Ψυχολογίας (2020). Εφηβική παραβατικότητα και κοινωνική υποστήριξη. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΕΨ.
