Γράφει ο Δημήτριος Γκουγκουλής*
Η ευλογιά των προβάτων και αιγών αποτελεί μία από τις πλέον μεταδοτικές ζωονόσους που επηρεάζουν μικρά μηρυκαστικά, με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των ζώων, την παραγωγή και το εμπόριο. Από το καλοκαίρι του 2024 μέχρι σήμερα, η Ελλάδα έχει καταγράψει αλλεπάλληλες εστίες, οδηγώντας στην εφαρμογή αυστηρών μέτρων εκρίζωσης: θανάτωση μολυσμένων κοπαδιών, ζώνες προστασίας (3 km) και επιτήρησης (10 km), καθώς και περιορισμούς στις μετακινήσεις ζώων και προϊόντων. Οι σχετικές αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθορίζουν το πλαίσιο αυτών των μέτρων (EU Implementing Decision 2025/1319, EU Implementing Decision 2025/1406).
Μέχρι στιγμής, η Ελλάδα δεν έχει προχωρήσει σε εμβολιασμούς. Ο σημαντικότερος λόγος είναι ότι τα διαθέσιμα εμβόλια δεν είναι «διακριτικά» (DIVA), δηλαδή δεν επιτρέπουν τον εργαστηριακό διαχωρισμό εμβολιασμένων από μολυσμένα ζώα. Αυτό σημαίνει ότι μια τέτοια απόφαση θα είχε ως συνέπεια μακροχρόνιους περιορισμούς στις εξαγωγές ζώντων ζώων και προϊόντων, γεγονός με σοβαρό οικονομικό αντίκτυπο (European Commission, Sheep and Goat Pox – control measures).
Η κατάσταση στις γειτονικές χώρες είναι επίσης κρίσιμη. Στη Βουλγαρία, εστίες καταγράφηκαν το 2025, οδηγώντας την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υιοθετήσει αντίστοιχα περιοριστικά μέτρα (EU Implementing Decision 2025/1483). Η Βουλγαρική Υπηρεσία Τροφίμων (BFSA), σε συνεννόηση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δήλωσε ότι ο εμβολιασμός μπορεί να εξεταστεί μόνο ως «έσχατη λύση» και όχι ως τακτικό μέτρο ελέγχου, λόγω των συνεπειών στο εμπόριο (BNR, 2025). Δεν υπάρχει μέχρι σήμερα τεκμηριωμένη εφαρμογή στοχευμένων ή μαζικών εμβολιασμών στη γειτονική Βουλγαρία.
Στη Ρουμανία, οι πρώτες ιστορικά εστίες ευλογιάς εμφανίστηκαν τον Ιούνιο 2025 στην επαρχία Teleorman. Η χώρα διέθετε τοπικά ανεπτυγμένο εμβόλιο (Romania SPPV), ωστόσο τα μέτρα που υιοθετήθηκαν αφορούσαν ζώνες προστασίας, επιτήρησης και σφαγή μολυσμένων ζώων, όπως ορίζουν οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (EU Implementing Decision 2025/1319, EU Implementing Decision 2025/1406; UK APHA, Preliminary Outbreak Assessment, June 2025). Δεν υπάρχει αναφορά σε ενεργό πρόγραμμα εμβολιασμού, γεγονός που υπογραμμίζει ότι ακόμη και σε χώρες με πρόσβαση σε εμβόλιο, η έγκαιρη εφαρμογή μέτρων περιορισμού παραμένει το κύριο εργαλείο.
Η εικόνα που προκύπτει είναι σαφής: η ευλογιά των προβάτων αποτελεί κοινή απειλή για την περιοχή. Η στρατηγική που ακολουθείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται πρωτίστως στη σφαγή μολυσμένων ζώων και στους αυστηρούς περιορισμούς, ενώ ο εμβολιασμός παραμένει ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις και πάντα με σοβαρές εμπορικές συνέπειες.
Η τελική απόφαση για το αν θα χρησιμοποιηθεί ο εμβολιασμός στην Ελλάδα δεν είναι ζήτημα μόνο επιστημονικό αλλά και πολιτικό. Ανήκει στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, το οποίο οφείλει να υποβάλει σχετικό αίτημα και σχέδιο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η έγκριση δίνεται από την αρμόδια Μόνιμη Επιτροπή Φυτών, Ζώων, Τροφίμων και Ζωοτροφών (PAFF Committee), ενώ η προμήθεια των εμβολίων γίνεται μέσω της ενωσιακής τράπεζας εμβολίων.
«Με άλλα λόγια, η επιλογή για το αν η χώρα θα παραμείνει στη στρατηγική των σφαγών ή θα στραφεί σε στοχευμένο εμβολιασμό θα καθοριστεί από μια κοινή απόφαση εθνικών αρχών και ευρωπαϊκών θεσμών, με άμεσες συνέπειες τόσο για την προστασία των κοπαδιών όσο και για το μέλλον της ελληνικής κτηνοτροφίας στις διεθνείς αγορές.»
Ωστόσο, η εμπειρία από όλα τα Βαλκάνια δείχνει ότι ο εμβολιασμός δεν είναι πανάκεια. Η πραγματική γραμμή άμυνας βρίσκεται μέσα στις ίδιες τις μονάδες: αυστηρή τήρηση βιοασφάλειας, έλεγχοι, καραντίνα, περιορισμοί μετακινήσεων και πλήρης εφαρμογή των ζωνών. Μόνο αυτά τα μέτρα μπορούν να αποτρέψουν ουσιαστικά τη μετάδοση της νόσου. Ο εμβολιασμός μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά, αλλά η πρόληψη και η προστασία σε επίπεδο εκτροφής παραμένουν ο ακρογωνιαίος λίθος για να διαφυλαχθεί η ελληνική κτηνοτροφία.
*Ο Δημήτριος Γκουγκουλής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διαχείρισης Υγείας Παραγωγικών Ζώων Τμήμα Κτηνιατρικής Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
