Με τον συνθέτη Γιάννο Αιόλου “συνομιλώ” αρκετές φορές, ειδικά τις νύχτες. Χωρίς να μιλάμε στο τηλέφωνο ή να τα λέμε από κοντά. Κι όμως τις περισσότερες από αυτές τις φορές ο διάλογος είναι ζωντανός. Και είναι εκείνες οι νύχτες που τα τελευταία χρόνια στην παρέα μας προστίθεται και μια άλλη, αγαπημένη μορφή και των δυο μας, και έτσι η “συζήτηση” αποκτά άλλο νόημα.
Αυτός ο διάλογος των δυο μας είναι ένας διάλογος που μπορεί να συμβαίνει ταυτόχρονα σε πολλά μέρη της χώρας, ανάμεσα σε διαφορετικούς ανθρώπους, ίσως και άγνωστους μεταξύ τους. Γιατί, τι είναι η μουσική άλλωστε;
Τον ρωτώ, προσπαθώντας να το καταλάβω. “Η μουσική είναι μέρος της δομής του σύμπαντος. Εμπεριέχει το μεγαλείο της ζωής. Είναι μια γλώσσα παγκόσμια που δεν χρειάζεται μετάφραση ακριβώς γιατί απευθύνεται στο εσωτερικό αυτί μας, στον χώρο όπου κατοικούν τα βαθύτερα συστατικά που μας δημιουργούν…”, μου απαντά.
“Η ορχηστρική μουσική, η μουσική δηλαδή που δεν έχει την ιστορία που ο στίχος αφηγείται στα τραγούδια, χρειάζεται λίγη πιο πολλή συγκέντρωση αλλά όταν της χαριστείς, της αφεθείς, οι εικόνες που ο κάθε άνθρωπος προβάλει, είναι οι δικές του. Και αυτό είναι για μένα το μεγαλείο της τέχνης – το γεγονός ότι μπορεί να μιλά στον καθένα για το δικό του βίωμα…”, συνεχίζει και μέσα μου αρχίζει να ξεδιαλύνεται το μυστήριο.
Για τέτοιου είδους “μυστήρια” μιλάμε με τον Γιάννο Αιόλου, και αφορμή για την κουβέντα μας αυτή στάθηκε το γεγονός της παρουσίασης της νέας του δουλειάς τη Δευτέρα 1η του Σεπτέμβη στο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας. Τα “Νυχτερινά” του αγαπημένου συνθέτη έρχονται για να μαγέψουν και να ταξιδέψουν…
Η μουσική είναι μέρος της δομής του σύμπαντος. Εμπεριέχει το μεγαλείο της ζωής. Είναι μια γλώσσα παγκόσμια που δεν χρειάζεται μετάφραση ακριβώς γιατί απευθύνεται στο εσωτερικό αυτί μας, στον χώρο όπου κατοικούν τα βαθύτερα συστατικά που μας δημιουργούν…
Πώς γεννήθηκαν τα «Νυχτερινά» σας;
Οι στιγμές που ήρθα σε επαφή με τη νύχτα έχουν χαραχθεί βαθιά μέσα μου και ευτυχώς αυτές οι στιγμές έρχονται να μου υπενθυμίσουν την καταγωγή μου σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Ως παιδί, στα προεφηβικά μου χρόνια, θυμάμαι να πηγαίνω στα αγροτικά χωριά της Θεσσαλίας, από όπου κατάγεται η οικογένειά μου, ως «καλοκαιρινές διακοπές». Ήταν από τις πρώτες φορές που ήρθα σε επαφή με την απόλυτη, καθαρή, σκοτεινή νύχτα. Ποτέ δεν είχα δει τη νύχτα από τόσο κοντά! Ποτέ δεν είχα ακούσει τη σιωπή με τόση προσοχή.
Δεν πίστευα ότι μου επέτρεπαν, το παιδί της πόλης, να εκτίθεμαι σε αυτό που μέχρι τότε ήταν απόλυτος κίνδυνος, αλλά και στο «μεγαλείο της νύχτας», που ήταν το ίδιο με αυτό της «ζωής» για μένα.
Η φωτεινή και η ηχητική ρύπανση στις πόλεις είναι αφάνταστα μεγάλη. Δεν υπάρχει πραγματικό σκοτάδι σχεδόν πουθενά κοντά σε μια πόλη, όσο μικρή κι αν είναι. Και αυτό το καταλαβαίνεις μόνο αν βρεθείς σε ένα δάσος, σε χωράφια μακριά από χωριά, σε ακατοίκητα νησιά, στην ανοιχτή θάλασσα…
Χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής μου θητείας, θα περνούσα πολλούς μήνες στις πλαγιές αφιλόξενων βουνών, χειμώνα, άνοιξη, καλοκαίρι, με λάσπη ή ψηλό χορτάρι, με χιλιάδες ήχους της νύχτας -όπου έχεις την πολυτέλεια να είσαι σιωπηλός, να βιώνεις κάθε ήχο, κάθε κίνηση, να παρατηρείς τα 20-30 αστέρια που βλέπεις να πέφτουν κάθε ώρα, να παρακολουθείς τη νύχτα που σου δίνει την εντύπωση της ακινησίας μέσα στην αέναη κίνησή της.
Ήμουν τυχερός που λίγα μόλις χρόνια πριν από τον στρατό, είχα αρχίσει να εξερευνώ τα άγονα και ακατοίκητα νησιά, όπου η νύχτα κυριαρχούσε σε όνειρα, ψιθύρους, όρκους και ψευδαισθήσεις… και ευτυχώς, αυτό το ταξίδι στη νύχτα με τους δικούς της ήχους, νόμους, διαστάσεις δεν έχει σταματήσει από τότε.
Το καλοκαίρι, για μένα, σχεδόν πάντα σήμαινε «απόλυτη νύχτα», καθαρό ουρανό, γλυκιά δροσιά μετά τη ζέστη της ημέρας, ένα αεράκι από την ανάσα της «μητρικής» ζωής… αυτή που πάντα εμπιστεύεσαι, από πάντα, ακόμα κι αν είναι ψέμα…
Αν κάποιος μπορεί να επισημάνει μια βασική διαφορά ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα, αυτή σίγουρα είναι ο θόρυβος, οι πολλοί και διαφορετικοί ήχοι που μας «βομβαρδίζουν» τη μέρα και η παντελής απουσία τους τη νύχτα. Είναι αυτή, τελικά, η απουσία φυσικών ήχων δηλαδή, μια απαραίτητη συνθήκη για την δημιουργία; Και για την μουσική;
Η νύχτα είναι η πιο αρχέγονη εικόνα των «πάντων» της έννοιας του «προστατευτικού πέπλου», αλλά και του «άλλου» που υπάρχει εκεί έξω.
Είναι μια μαγική εικόνα επειδή ενώνει το παρελθόν ( το φως των αστεριών χρειάζεται από λεπτά έως πολλές χιλιάδες χρόνια για να μας φτάσει ) με το παρόν (τη στιγμή που το παρατηρούμε) και το μέλλον (μας κάνει αυτόματα να ονειρευόμαστε το αύριο).
Ταυτόχρονα, είναι το πιο «εφήμερο πάντα». Ενώ αλλάζει πολύ αργά, κάθε νύχτα είναι διαφορετική, μοναδική, και ενώ φαίνεται άχρονη, περιέχει τόσο πολλή κίνηση (πεφταστέρια, κίνηση των πλανητών, κ.λπ.).
Ο Paul Bowles, συνθέτης και συγγραφέας (μεταξύ άλλων έγραψε και το μυθιστόρημα Τσάι στη Σαχάρα – The Sheltering Sky που έγινε ταινία από τον Bernardo Bertolucci) που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Βόρεια Αφρική και γνώριζε καλά τη μεσογειακή νύχτα, όπως μόνο οι λαοί της Μεσογείου γνωρίζουν, έγραψε: « Όλοι νομίζουν ότι έχουν δει το φεγγάρι, αλλά πόσες ξεχωριστές στιγμές μπορούμε να θυμηθούμε όταν έχουμε δει το φεγγάρι; 3; 4 ίσως; »
Η νύχτα είναι τόσο σπουδαία, αλλά όπως και την ίδια τη ζωή την θεωρούμε δεδομένη. Ίσως γιατί είναι τόσο εκστατική που αν προσπαθήσουμε να την καταλάβουμε νιώθουμε τόσο ασήμαντοι ή και τόσο τυχεροί, και αυτά τα μεγέθη είναι δύσκολο να τα διαχειριστούμε.
Η νύχτα είναι για μένα πολύ περισσότερο από απλά την έλλειψη ήχων και φωτός. Είναι μια συνθήκη όπου όλα τα κύτταρά μου αναπνέουν ‘σύμπαν’, ενώνονται με το ‘άλλο’, το ‘επέκεινα’.
Για τη μουσική δημιουργία είναι απαραίτητη η σιωπή. Όλα ξεκινούν και τελειώνουν στη σιωπή. Η ενδιάμεση μουσική διαδρομή πρέπει να έχει σημαντικό λόγο ύπαρξης. Είναι σχεδόν εγκληματικό να διακόπτεις τη σιωπή χωρίς σημαντικό λόγο. Σήμερα όλοι μιλούμε αδιάκοπτα, φωνάζουμε για να ακουστούμε πιο δυνατά από τον διπλανό… Οι κοινωνίες θα καταλάβουν κάποια στιγμή ότι ο λόγος (λεκτικός, μουσικός, χορευτικός, εικαστικός) πρέπει να έχει λόγο ύπαρξης. Αλλιώς είναι χαοτικός θόρυβος.
Η ορχηστρική μουσική, η μουσική δηλαδή που δεν έχει την ιστορία που ο στίχος αφηγείται στα τραγούδια, χρειάζεται λίγη πιο πολλή συγκέντρωση αλλά όταν της χαριστείς, της αφεθείς, οι εικόνες που ο κάθε άνθρωπος προβάλει, είναι οι δικές του
Η νύχτα εμπεριέχει μυστήριο. Εμπεριέχει και όνειρο. Το όνειρο ίσως είναι μια μορφή συνομιλίας με το άπιαστο. Θα μπορούσε να είναι αυτή και η θεωρητική συνθήκη της μουσικής δημιουργίας;
Η μουσική είναι μέρος της δομής του σύμπαντος. Εμπεριέχει το μεγαλείο της ζωής. Είναι μια γλώσσα παγκόσμια που δεν χρειάζεται μετάφραση ακριβώς γιατί απευθύνεται στο εσωτερικό αυτί μας, στον χώρο όπου κατοικούν τα βαθύτερα συστατικά που μας δημιουργούν. Οι επιστήμονες λένε ότι είμαστε φτιαγμένοι από μόρια τα οποία στην ουσία είναι σωματίδια σε απόσταση μεταξύ τους, δεν καταλαβαίνουμε πλήρως τι τα συγκρατεί, γιατί περιστρέφονται με ενέργειες που μας κάνουν να νομίζουμε ότι είμαστε συμπαγείς, κανείς δεν καταλαβαίνει πώς η ενέργεια που μας κατοικεί παίρνει την μία ή την άλλη μορφή, μας κάνει να είμαστε αυτό που είμαστε… Όμως η μουσική έχει τον τρόπο, είναι το κλειδί που ακόμη και χωρίς κατανόηση, μπορούμε να μιλήσουμε με τον εσωτερικό κρυφό πυρήνα μας και να συντονιστούμε, να κάνουμε τις ενέργειες στο κορμί μας να μας ηλεκτρίσουν, να μας γιατρέψουν, να μας μαγέψουν, να μας κάνουν να ονειρευτούμε, να λυπηθούμε, να θυμηθούμε, να ερωτευτούμε…
Είναι πολύ πέρα από το μυστήριο ή το άπιαστο. Δεν φτάνει να πει κάποιος ότι δεν την καταλαβαίνει, γιατί δεν γνωρίζει τι είναι αυτό που δεν καταλαβαίνει. Η μαγεία δεν έρχεται από την άγνοια. Έρχεται από το συντονισμό της ψυχής μας. Τη στιγμή που άγνωστοι άνθρωποι βρίσκονται σε ένα χώρο και επιτρέπουν να συγχρονιστούν οι ενέργειές τους με τη μουσική, τη στιγμή που οι σκέψεις και τα αισθήματα του καθενός γεννιούνται και συνυπάρχουν ωσμωτικά, αυτή η μαγεία που οι άνθρωποι προσπαθούν να ζήσουν μυστηριακά από τα αρχέγονα χρόνια, αυτή είναι μια συνομιλία των πυρήνων μας, μια ταύτιση της αγάπης, ένας συναισθηματικός επιταχυντής που έχει αλυσιδωτές αντιδράσεις, που δεν μπορεί να έχει κανείς με την κατά μόνας ακρόαση του ίδιου μουσικού έργου.
Η μουσική δημιουργείται με τη συνθήκη της σιωπής και της απομόνωσης αλλά επειδή εμπεριέχει το ‘όλον’ πρέπει να μοιράζεται.
Γράφετε κάπου και εστιάζετε στη «νύχτα της Μεσογείου». Ποια είναι η διαφορά της από τις νύχτες σε άλλα μέρη του κόσμου;
Η κάθε νύχτα μιλά για τις δικές της ιστορίες. Με άλλο τρόπο. Ο βοράς είναι σκληρός και αφιλόξενος, οι νύχτες του πολλές φορές τρομακτικές. Οι νύχτες στη Μεσόγειο έχουν μια γλύκα ‘αποζημίωσης’. Έρχεται σαν να σου λέει «δεν πειράζει ό,τι κι αν έγινε μέσα στη μέρα. Ξεκουράσου τώρα στην αγκαλιά μου κι αύριο θα παλέψεις πάλι. Τώρα όμως μη φοβάσαι, σε προστατεύω εγώ».
Διαφορετικές νύχτες στα διαφορετικά μήκη και πλάτη της γης, εκεί όπου ζουν και αναπνέουν διαφορετικοί άνθρωποι. Άνθρωποι με διαφορετικές αφετηρίες, διαφορετικά βιώματα, διαφορετικές πορείες. Πώς μπορεί λοιπόν αυτή την ετερότητα να την ομογενοποιεί η μουσική, πώς γίνεται τόσο διαφορετικοί άνθρωποι να αισθάνονται το ίδιο, ακούγοντάς την;
Η ορχηστρική μουσική, η μουσική δηλαδή που δεν έχει την ιστορία που ο στίχος αφηγείται στα τραγούδια, χρειάζεται λίγη πιο πολλή συγκέντρωση αλλά όταν της χαριστείς, της αφεθείς, οι εικόνες που ο κάθε άνθρωπος προβάλει, είναι οι δικές του. Και αυτό είναι για μένα το μεγαλείο της τέχνης – το γεγονός ότι μπορεί να μιλά στον καθένα για το δικό του βίωμα. Η αφήγηση της στοχαστικής ορχηστρικής μουσικής δεν παρουσιάζει συγκεκριμένα μηνύματα ή νοήματα. Φλερτάρει με όλες τις αισθήσεις και προτρέπει σε ταξίδια πολύ βαθιά, πολύ προσωπικά. Δεν βλέπουμε όλοι την ίδια εικόνα όπως σε ένα πανί στον κινηματογράφο, αλλά ο καθένας μας βλέπει την δική του ταινία, και ο συντονισμός, ο συγχρονισμός αυτός είναι σπάνιος και ακριβός.
Η μουσική δεν είναι μόνο φως. Είναι ό,τι είναι και η ίδια η ζωή: φως, σκοτάδι, απελπισία, πόνος βαθύς, αλλά και ένταση, έρωτας, θάνατος, ζήλια, θυμός, αλλά και λύτρωση
Νύχτα σημαίνει και σκοτάδι. Μουσική όμως σημαίνει φως. Είναι αυτή η χαραμάδα που ανοίγει στο παράθυρο της ψυχής και τη λούζει με φως. Μήπως τελικά τα «Νυχτερινά» είναι και μια πάλη ανάμεσα στο σκοτάδι και στο φως;
Επιτρέψτε μου να πω ότι η μουσική δεν είναι μόνο φως. Είναι ό,τι είναι και η ίδια η ζωή: φως, σκοτάδι, απελπισία, πόνος βαθύς, αλλά και ένταση, έρωτας, θάνατος, ζήλια, θυμός, αλλά και λύτρωση.
Η μουσική για μένα δεν είναι κάτι που «κάνω», αλλά κάτι μέσα στο οποίο «ζω». Κάτι που με παρασέρνει και αφήνομαι κωδικοποιώντας το σε νότες τις πιο πολλές φορές ερήμην μου. Είναι από το ίδιο το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένο το σύμπαν, μια γλώσσα που δεν ‘περιγράφει’ νοήματα, τα παράγει χωρίς να τα προφέρει μέσω των συναισθημάτων που δημιουργεί.
Ποια είναι για σας η ιδανική νύχτα;
Μια νύχτα που να κάνει τις αισθήσεις μου να ξυπνήσουν, να είμαι παρόν με κάθε μου κύτταρο, κάθε πόρος του κορμιού μου να ρουφά αχόρταγα ζωή.
Καμιά φορά είναι έτσι όταν γράφω, καμιά φορά και όταν παρουσιάζω το έργο μου στο κοινό. Μακάρι να είναι έτσι και την Δευτέρα 1 Σεπτεμβρίου στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας.
