Την αναδιάταξη του χάρτη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης –ενδεικτικά με αλλαγές σε ξεπερασμένα αντικείμενα σπουδών– και τον επανασχεδιασμό της στρατηγικής των ιδρυμάτων θέτουν επί τάπητος οι πρυτάνεις των ελληνικών ΑΕΙ. Κι αυτό διότι λόγω του δημογραφικού προβλήματος της χώρας και της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής (ΕΒΕ) τα ΑΕΙ «αδειάζουν», με το πρόβλημα να γίνεται οξύτερο από το 2026. Οι τόνοι των πρυτάνεων που μίλησαν στην «Κ» είναι δραματικοί, ζητώντας διάλογο από την πολιτεία και την ακαδημαϊκή κοινότητα. Το πρόβλημα θα είναι οξύτερο στα περιφερειακά ιδρύματα.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, το 2008 πριν από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, οι γεννήσεις ανήλθαν σε 118.302. Από το 2009 ο αριθμός των γεννήσεων άρχισε να μειώνεται κάθετα, σε συνδυασμό και με την εξωτερική μετανάστευση είτε Ελλήνων, κυρίως νέων και σε αναπαραγωγική ηλικία, είτε μεταναστών που είχαν εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Ως αποτέλεσμα, το 2020 οι γεννήσεις στην Ελλάδα έφθασαν στις 84.764. Το 2022 και το 2023 οι γεννήσεις σημείωσαν περαιτέρω μείωση, σε 76.095 και 71.455, ενώ το 2024 ήταν 62.500.
Λόγω της δημογραφικής καθίζησης, τα τελευταία χρόνια μειώνεται –κάθε χρόνο όλο και περισσότερο– ο συνολικός αριθμός των μαθητών σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οδηγώντας σε κατάργηση χιλιάδων τμημάτων και σχολικών μονάδων, όχι μόνο σε απομακρυσμένες περιοχές αλλά και στα αστικά κέντρα των μεγάλων πόλεων. Από το 2026 η δημογραφική καθίζηση θα «εκβάλει» πλέον και στην ανώτατη εκπαίδευση, καθώς ολοκληρώνουν το λύκειο οι μαθητές που γεννήθηκαν κατά την έναρξη της κρίσης, το 2009-2010.
Δραματικοί τόνοι
Για «κατάρρευση του ακαδημαϊκού χάρτη λόγω του δημογραφικού προβλήματος» έκανε λόγο χθες ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών Χρήστος Μπούρας. Σύμφωνα με τον ίδιο, το 2010 στην Α΄ Δημοτικού είχαν εγγραφεί περίπου 115.000 παιδιά, ενώ το 2025 αναμένονται μόλις 71.200 – δηλαδή περί τα 44.000 λιγότερα μέσα σε μόλις 15 χρόνια. «Η σωρευτική απώλεια νέων μαθητών φτάνει τις 330.000», ανέφερε.
Με αυτά τα δεδομένα τα ελληνικά πανεπιστήμια θα έχουν σημαντική απώλεια φοιτητών. Ηδη φέτος, ενώ το υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε ότι θα διατεθούν 68.788 θέσεις για το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026 στα ΑΕΙ, λόγω της ΕΒΕ έμειναν από τους υποψηφίους των γενικών λυκείων συνολικά 10.636 κενές θέσεις.
«Η εξέλιξη αυτή θα εντείνει την πίεση για αναδιάρθρωση των πανεπιστημίων, ιδίως εκείνων της περιφέρειας αλλά και του κέντρου, στα επιστημονικά πεδία με χαμηλή ζήτηση, καθώς οι θέσεις που ήδη μένουν κενές κάθε χρόνο θα αυξάνονται», δήλωσε στην «Κ» κυβερνητικό στέλεχος. Πίεση θα προκληθεί και από την έναρξη λειτουργίας των μη κρατικών ΑΕΙ, καθώς αναμένεται να καταλάβουν μερίδιο νέων φοιτητών, που εκτιμάται ότι θα κυμανθεί γύρω στο 10% στην αρχική περίοδο λειτουργίας τους.
Πίεση θα προκληθεί και από την έναρξη λειτουργίας των μη κρατικών ΑΕΙ, καθώς αναμένεται να καταλάβουν μερίδιο νέων φοιτητών, που εκτιμάται ότι θα κυμανθεί γύρω στο 10% σε πρώτη φάση.
«Το δημογραφικό θα πλήξει κυρίως τα περιφερειακά ιδρύματα, σε συνδυασμό με τη λειτουργία των μη κρατικών ΑΕΙ αλλά και τη μετατροπή των πρώην τμημάτων κεντρικών ΤΕΙ σε πολυτεχνικές σχολές που “κλέβουν” φοιτητές από τα αντίστοιχα περιφερειακά», τόνισε χθες στην «Κ» πρύτανης περιφερειακού ΑΕΙ.
Μιλώντας χθες στην «Κ» ο κ. Μπούρας ανέφερε ότι «πρέπει να ξεκινήσει διάλογος για την αναδιάρθρωση του ακαδημαϊκού χάρτη, με στόχο να δημιουργηθούν λιγότερα αλλά ισχυρότερα πανεπιστήμια». Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν 24 ΑΕΙ με 423 Τμήματα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), τα ΑΕΙ είναι προσανατολισμένα κυρίως στις επιστήμες μηχανικών (19%), στις τέχνες και τις ανθρωπιστικές επιστήμες (16%), στις κοινωνικές επιστήμες, στη διοίκηση επιχειρήσεων και τις νομικές σπουδές (12%).
Μικρότερα ποσοστά έχουν τα τμήματα θετικών επιστημών (11%), υγείας (10%), οι γεωργικές επιστήμες και η κτηνιατρική (7%), η εκπαίδευση (7%), η πληροφορική (5%) και οι υπηρεσίες (1%). Πάντως, στην Ελλάδα σημαντικός αριθμός επιστημόνων πληροφορικής αποφοιτά από τμήματα μηχανικών.
Ανάγκη διαλόγου
«Προφανώς χρειάζεται διάλογος, καθώς το δημογραφικό πρόβλημα είναι μείζον και πρέπει να απασχολήσει την πολιτεία. Θα πρέπει τα ΑΕΙ να έχουν την ευελιξία να αποφασίζουν ποια τμήματα θα δημιουργούν και ποια θα αντικαθιστούν, με στόχο να είναι πιο ανταγωνιστικά», παρατήρησε χθες στην «Κ» η πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου Χριστίνα Κουλούρη.
Οπως τόνισε η κ. Κουλούρη, «το θέμα είναι πολυπαραγοντικό. Για παράδειγμα, νέα τμήματα με αντικείμενο υψηλής ζήτησης, όπως η Νομική, σε περιφερειακά ΑΕΙ θα προσείλκυαν υποψηφίους. Από την άλλη, στο θέμα υπάρχει πολιτική αδράνεια λόγω των αναμενόμενων αντιδράσεων των τοπικών κοινωνικών».
