Η Ιαπωνία βρίσκεται σήμερα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, όπου οι αποφάσεις των επόμενων ετών θα καθορίσουν αν η κοινωνία της θα μπορέσει να προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα πραγματικότητα ή αν θα συνεχίσει να χάνει σταθερά τον πληθυσμό της.
Μέσα σε μόλις έναν χρόνο, η Ιαπωνία είδε τον πληθυσμό της να μειώνεται κατά σχεδόν ένα εκατομμύριο ανθρώπους – μια απώλεια που θυμίζει τις συνέπειες φυσικών καταστροφών ή πολέμων, αλλά προήλθε αθόρυβα, μέσα από τη στατιστική καθημερινότητα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη πτώση που έχει καταγραφεί εδώ και περισσότερο από μισό αιώνα και για ένα καμπανάκι που ηχεί όχι μόνο για το Τόκιο, αλλά για κάθε ανεπτυγμένη κοινωνία που γερνά και συρρικνώνεται.
Κατά το τελευταίο έτος, η Ιαπωνία βρέθηκε αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή μείωση που έχει καταγράψει σε περισσότερο από μισό αιώνα. Σύμφωνα με δημοσίευμα του BBC, η χώρα έχασε σχεδόν ένα εκατομμύριο κατοίκους μέσα σε μόλις δώδεκα μήνες, γεγονός που αντανακλά μια βαθιά δημογραφική κρίση. Ο συνολικός πληθυσμός μειώθηκε κατά περίπου 0,44%, φτάνοντας τους 124,3 εκατομμύρια, ενώ η πτώση αυτή οφείλεται κυρίως στη δραματική ανισορροπία ανάμεσα στις γεννήσεις και τους θανάτους. Το 2024, γεννήθηκαν μόλις 687.689 μωρά, αριθμός-ρεκόρ χαμηλού από τότε που ξεκίνησαν οι σχετικές καταγραφές το 1968. Αντίθετα, οι θάνατοι έφτασαν τα 1,6 εκατομμύρια, δημιουργώντας μια διαφορά σχεδόν ενός εκατομμυρίου ανθρώπων σε βάρος του πληθυσμού.
Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο ανησυχητική αν εξεταστεί η ηλικιακή διάρθρωση. Περίπου το 30% των Ιαπώνων είναι άνω των 65 ετών, ενώ το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε ηλικία εργασίας (15–64 ετών) περιορίζεται γύρω στο 60%, πολύ χαμηλότερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Αυτή η τάση δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα πιέσεων για το ασφαλιστικό σύστημα, τη δημόσια υγεία και την οικονομία, καθώς όλο και λιγότεροι εργαζόμενοι καλούνται να στηρίξουν έναν αυξανόμενο αριθμό συνταξιούχων. Οι προβλέψεις του ΟΟΣΑ είναι ζοφερές: μέχρι το 2060, ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας αναμένεται να μειωθεί κατά 31%, υπονομεύοντας περαιτέρω τη βιωσιμότητα της οικονομίας και του κοινωνικού κράτους.
Παράλληλα, ο αριθμός των αλλοδαπών κατοίκων στην Ιαπωνία αυξήθηκε κατά περίπου 10% το ίδιο διάστημα, φτάνοντας τα 3,6 εκατομμύρια και καταγράφοντας ιστορικό υψηλό. Ωστόσο, αυτή η αύξηση, αν και σημαντική, δεν αρκεί για να αντισταθμίσει τη μαζική πληθυσμιακή απώλεια. Η μετανάστευση, πολιτικά ευαίσθητο ζήτημα στη χώρα, αρχίζει δειλά να αντιμετωπίζεται ως μέρος της λύσης, με την κυβέρνηση να διευρύνει σταδιακά τα προγράμματα υποδοχής ξένων εργαζομένων και εξειδικευμένων επαγγελματιών.
Η δημογραφική κρίση έχει πολλαπλές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες. Η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού περιορίζει την παραγωγικότητα και μειώνει τα φορολογικά έσοδα, δυσχεραίνοντας τη χρηματοδότηση των δημόσιων υπηρεσιών. Η ζήτηση για ιατρική περίθαλψη και φροντίδα ηλικιωμένων αυξάνεται, ενώ ορισμένες αγροτικές και ορεινές περιοχές της χώρας ερημώνονται, με τους νέους να συγκεντρώνονται όλο και περισσότερο στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αυτό εντείνει το φαινόμενο της αστικής υπερσυγκέντρωσης και αφήνει πίσω ολόκληρες κοινότητες, που χάνουν τη βιωσιμότητά τους.
Η ιαπωνική κυβέρνηση προσπαθεί να αναχαιτίσει την κρίση
Η ιαπωνική κυβέρνηση έχει προσπαθήσει να αναχαιτίσει την κρίση μέσα από ποικίλα μέτρα. Έχουν δοθεί αυξημένα επιδόματα για την απόκτηση παιδιών, προσφέρεται δωρεάν παιδική φροντίδα και δίνονται φορολογικά κίνητρα σε οικογένειες. Εισάγονται ακόμη και τεχνολογικές λύσεις, όπως εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης για matchmaking, που στοχεύουν να διευκολύνουν τη δημιουργία ζευγαριών και οικογενειών.
Ωστόσο, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι οι πολιτικές αυτές, αν και θετικές, δεν επαρκούν για να αναστρέψουν μια τόσο βαθειά ριζωμένη τάση. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό, αλλά και κοινωνικό: αφορά την ισότητα των φύλων, το υψηλό κόστος ζωής, τις απαιτητικές συνθήκες εργασίας και μια κουλτούρα που συχνά αποτρέπει τους νέους από τη δημιουργία οικογένειας.
Η περίπτωση της Ιαπωνίας αποτελεί ηχηρή προειδοποίηση για τις υπόλοιπες ανεπτυγμένες χώρες που αντιμετωπίζουν παρόμοιες δημογραφικές προκλήσεις. Η απώλεια σχεδόν ενός εκατομμυρίου κατοίκων μέσα σε έναν χρόνο δεν είναι απλώς ένα στατιστικό δεδομένο, αλλά ένα σημάδι μιας κοινωνίας που αλλάζει ριζικά, και ενδεχομένως μόνιμα. Χωρίς ουσιαστικές και μακροπρόθεσμες παρεμβάσεις, η χώρα κινδυνεύει να εισέλθει σε έναν φαύλο κύκλο συρρίκνωσης και οικονομικής στασιμότητας, με επιπτώσεις που θα επηρεάσουν τις επόμενες γενιές.
Η Ιαπωνία βρίσκεται σήμερα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, όπου οι αποφάσεις των επόμενων ετών θα καθορίσουν αν η κοινωνία της θα μπορέσει να προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα πραγματικότητα ή αν θα συνεχίσει να χάνει σταθερά τον πληθυσμό και τη δυναμική της. Σε κάθε περίπτωση, το δημογραφικό της πρόβλημα δεν είναι πλέον απλώς ένα εσωτερικό ζήτημα, αλλά μια παγκόσμια μελέτη περίπτωσης για το πώς οι σύγχρονες κοινωνίες καλούνται να ισορροπήσουν ανάμεσα στις παραδοσιακές αξίες και τις ριζικές αλλαγές που απαιτούν οι καιροί.
