Πριν οι όροι «βιωσιμότητα» και «βιώσιμη ανάπτυξη» μπουν στον δημόσιο λόγο, εκπαιδευτικά ιδρύματα διεθνώς ήδη μιλούσαν για την αναγκαιότητα της προστασίας του περιβάλλοντος και την αειφορία.
Στην Ελλάδα, τα πανεπιστήμια φρόντισαν να προσαρμόσουν έγκαιρα τα προγράμματα σπουδών τους, ακόμα και να δημιουργήσουν τμήματα και σχολές που έχουν αναφορά στο περιβάλλον.
Ενδεικτικά, στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ) και το Πολυτεχνείο Κρήτης υπάρχουν, αντίστοιχα, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Σχολή Χημικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος.
Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου διαθέτει Σχολή Περιβάλλοντος και στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ) υπάρχουν, μεταξύ άλλων, τα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών «Εφαρμοσμένες Πολιτικές και Τεχνικές Προστασίας Περιβάλλοντος» του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και «Ενεργειακά και Περιβαλλοντικά Έργα» του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών.
Σε επίπεδο περιεχομένου των προγραμμάτων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών σχετικά με το περιβάλλον, τα ελληνικά πανεπιστήμια προάγουν τη βιωσιμότητα. Πόσο «πράσινες» όμως είναι οι υποδομές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων;
Πώς μπορεί να είναι βιώσιμο ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα
Η συζήτηση για ένα βιώσιμο ακαδημαϊκό ίδρυμα ξεκινά από τα ίδια τα κτήρια. Σύμφωνα με την έκθεση «Carbon Financing For Low-Carbon Buildings» που εκπονήθηκε από το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), το Ίδρυμα CUES και την OffsetFarm, η κατασκευή κτηρίων ευθύνεται για το 37% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) και το 34% της ενεργειακής ζήτησης.
Μάλιστα, τα πέντε βασικά υλικά που χρησιμοποιούνται στις κατασκευές -τσιμέντο, αλουμίνιο, χάλυβας, τούβλα και γυαλί- είναι υπεύθυνα για πάνω από το 20% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η ίδια έκθεση καταλήγει πως η επιλογή υλικών χαμηλού άνθρακα μπορεί να μειώσει τις εκπομπές από ορισμένα κτήρια έως και 46%.
Ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα που θέλει να λέγεται βιώσιμο, οφείλει να ξεκινήσει από τον βιώσιμο σχεδιασμό και τη διαχείριση των εγκαταστάσεών του. Αυτό μεταφράζεται, μεταξύ άλλων: βιοκλιματική αρχιτεκτονική (έμφαση στην αξιοποίηση φυσικών πηγών ενέργειας), θερμομόνωση, ενεργειακά κουφώματα/ρολά, «πράσινες» στέγες, φωτοβολταϊκά, φυσικό φωτισμό, έξυπνα συστήματα θέρμανσης και ψύξης, προώθηση της κυκλικής οικονομίας. Δεν πρόκειται για μεγάλα τεχνολογικά άλματα, αλλά για εφικτές λύσεις.
Τι γίνεται στην Ελλάδα
Είναι γνωστό ότι τα ακαδημαϊκά ιδρύματα αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις, με την υποχρηματοδότησή τους να αποτελεί χρόνιο πρόβλημα. Οι συνθήκες μπορεί να μην είναι οι πλέον ευνοϊκές για να επενδύσουν σε πρακτικές που θα καταστήσουν βιώσιμες τις εγκαταστάσεις τους, γίνονται όμως αξιόλογες προσπάθειες.
Για παράδειγμα, στο κτήριο του ΠΑΔΑ έχουν εφαρμοστεί κάποιες αρχές των «πράσινων» κτιρίων όπως εγκατάσταση συσκευών σκίασης (ηλεκτρικά συστήματα σκίασης, γυάλινες προσόψεις με ρυθμιζόμενες περσίδες) για σκίαση των γυάλινων επιφανειών των κτιρίων, μόνωση και εγκατάσταση πράσινων δωμάτων και θολωτοί φεγγίτες για φυσικό φωτισμό.
Επίσης, το πανεπιστήμιο διαθέτει σταθμό συμπαραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας (ΣΗΘΥΑ) μέγιστης ηλεκτρικής ισχύος 600KW, θερμότητας 650 kW και ψύξης (σχεδόν) 850 kW καλύπτοντας σημαντικό μέρος των ενεργειακών αναγκών του. Μάλιστα, η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια προσφέρεται σε μέση τάση 20 kV/50 Hz μέσω των κατάλληλων μετασχηματιστών και συνδέεται με τον πίνακα ελέγχου της Πανεπιστημιούπολης Αρχαίου Ελαιώνα. Εκεί υπάρχουν και 2 φωτοβολταϊκά συστήματα 1 kWp, Φ/Β σύστημα 3 kWp, που αξιοποιείται και για τη φόρτιση ηλεκτρικών οχημάτων, και μία ανεμογεννήτρια 1 kW.
Σε μία από τις δύο πανεπιστημιουπόλεις του ΔΠΘ στην Ξάνθη λειτουργεί το Πολυθεματικό Ενεργειακό Εκπαιδευτικό Πάρκο «Ήρων» υπό την ευθύνη εργαστηρίου του Τμήματος Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης. Αξίζει να σημειωθεί πως, πέρα από την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, στο πάρκο γίνεται ταυτόχρονα παραγωγή και αξιοποίηση όλων των μορφών ΑΠΕ.
Tο Deree-Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος έχει λάβει το Gold Stars Rating το 2023 από το Sustainability Tracking, Assessment & Rating System του διεθνούς αναγνωρισμένου αμερικανικού φορέα Association for the Advancement of Sustainability in Higher Education (AASHE) έπειτα από αξιολόγηση σε 5 κατηγορίες (Academics, Engagement, Operations, Planning & Administration και Innovation & Leadership). Μάλιστα, είναι το μοναδικό ακαδημαϊκό ίδρυμα στη χώρα που έχει λάβει μία τέτοια διάκριση, ενώ έχει πιστοποιηθεί για τρίτη συνεχόμενη χρονιά από το Global Electronics Council για τις βιώσιμες πρακτικές προμήθειας ηλεκτρονικών του.
Το κολλέγιο εφαρμόζει μία σειρά από βιώσιμες πρακτικές. Ενδεικτικά, διαθέτει ηλεκτρονικά αυτοκίνητα στον στόλο του αλλά και ηλεκτρικούς φορτιστές στα μέλη του, ενώ τα κτήρια είναι ενεργειακής κλάσης Α και γίνεται χρήση 100% καθαρής και «πράσινης» ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας -από τον Οκτώβριο του 2024 έχει εγκατασταθεί ένα φωτοβολταϊκό σύστημα μέγιστης ισχύος 228 kWp, μειώνοντας το ανθρακικό αποτύπωμα και τα λειτουργικά κόστη του κολλεγίου και βελτιώνοντας ταυτόχρονα την ενεργειακή του απόδοση. Μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, το εκπαιδευτικό ίδρυμα είχε αποτρέψει περίπου 74.100 κιλά CO₂ από τις ετήσιες εκπομπές του, δηλαδή είναι σαν να είχε φυτέψει περίπου 2.200 δέντρα.
Οι δε συμβατικοί λαμπτήρες στις εγκαταστάσεις έχουν αντικατασταθεί με LED, ενώ έχουν τοποθετηθεί λαμπτήρες με αισθητήρες κίνησης και παρουσίας (σε γραφεία, κλειστούς αθλητικούς χώρους, αποδυτήρια, κτίριο ΙΒ), κάδοι ανακύκλωσης και κομποστοποίησης, καθώς και ψύκτες που συνδέονται με το δίκτυο ύδρευσης με στόχο τη μείωση της χρήσης πλαστικού.
Αξίζει να σημειωθεί πως το Deree-Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος προωθεί την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση, τη μείωση πλαστικών μιας χρήσης και τη μείωση σπατάλης τροφίμων μέσα από καμπάνιες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης όπως οι Reduce Reuse Recycle, #ACGGoesPlasticFree και Reduce Your FoodPrint. Επιπλέον, συνεργάζεται με το «ΜΠΟΡΟΥΜΕ στη Λαϊκή», με εκατοντάδες σπουδαστές να έχουν συμμετάσχει στις δράσεις του προγράμματος αποτρέποντας 32.000 κιλά φρούτων, λαχανικών κ.ά από την απόρριψη, όπως και να έχουν προσφέρει 100.000 γεύματα σε φιλανθρωπικούς οργανισμούς, που ισοδυναμούν με 150.000 ευρώ, αποτροπή εκπομπής 80.000 CO2 emissions και σπατάλης 48.000m3 νερό.
Η βιωσιμότητα μπορεί να ιδωθεί ως ένας δείκτης υπεύθυνης στάσης απέναντι στον πλανήτη και τις μελλοντικές γενιές. Τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ως κοιτίδες νέων ιδεών και πρωτοπορίας, οφείλουν να ανοίξουν τον δρόμο για ένα βιώσιμο αύριο, εμπνέοντας με τη δράση τους όλη την κοινωνία να εφαρμόζει καθημερινά «πράσινες» πρακτικές.
