Καθώς το κόστος του ψεκασμού των καλλιεργειών με φυτοφάρμακα γίνεται ολοένα και πιο ακριβό, αρκετοί αγρότες στην Ελλάδα έχουν στραφεί σε μια φθηνότερη εναλλακτική λύση – υγρά σε πλαστικά μπουκάλια χωρίς ετικέτες, τα οποία μεταφέρονται λαθραία, σύμφωνα με το ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters.
Τα προϊόντα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά, δήλωσαν δώδεκα αγρότες από τη Θεσσαλία. Είναι όμως επίσης δυνητικά πιο επιβλαβή. Οι εργαστηριακές δοκιμές που μοιράστηκαν με το Reuters, δείχνουν ότι τα μπουκάλια περιέχουν φυτοφάρμακα που έχουν απαγορευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και αρκετά χρόνια λόγω υποψιών για κινδύνους για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον.
Η κατάσταση στην Ελλάδα, την οποία εξήγησαν αγρότες, αιρετοί αξιωματούχοι, στελέχη των υπηρεσιών επιβολής του νόμου και εμπειρογνώμονες της βιομηχανίας φυτοφαρμάκων, επαναλαμβάνεται σε ολόκληρη την ΕΕ, όπου οι αρχές υποστηρίζουν ότι η χρήση απαγορευμένων και παραποιημένων φυτοφαρμάκων είναι υψηλότερη από ποτέ.
Αυτό συμβαίνει, καθώς το μπλοκ επιδιώκει να μειώσει ακόμη και τη χρήση των επιτρεπόμενων καλλιεργητικών βοηθημάτων στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης.
Τουλάχιστον το 14% των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα στα χωράφια της ΕΕ είναι παράνομα, από περίπου 10% το 2015, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕ. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, ο αριθμός αυτός αγγίζει το 25%, δήλωσε ο Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας ΕΣΥΦ, ο οποίος εκπροσωπεί τις εταιρείες φυτοφαρμάκων στη χώρα.
Το 2022 κατασχέθηκαν από την αστυνομία στην Ευρώπη 2.040 τόνοι παράνομων φυτοφαρμάκων, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Europol, τέσσερις φορές περισσότερα από το 2019.
Το πρόβλημα είναι πιθανότατα ακόμη μεγαλύτερο, επειδή ένα μεγάλο μέρος του λαθρεμπορίου δεν εντοπίζεται.
«Πρόκειται για μια μακροχρόνια ανησυχία», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απαντώντας σε ερωτήσεις του Reuters.
Εναπόκειται στα κράτη – μέλη να καταπολεμήσουν το λαθρεμπόριο, αλλά η Επιτροπή εργάζεται για την επιτάχυνση της έγκρισης νέων ουσιών που θα βοηθήσουν τους αγρότες να καταπολεμήσουν νόμιμα τα παράσιτα, δήλωσε ο εκπρόσωπος.
Ο υπουργός Γεωργίας της Ελλάδας Κώστας Τσιάρας, δήλωσε στο Reuters ότι η Ελλάδα εργάζεται για την προστασία της δημόσιας υγείας, τη στήριξη των γεωργών και την προώθηση της ασφαλούς και νόμιμης γεωργικής παραγωγής.
Υψηλό κόστος
Οι Έλληνες αγρότες είναι ευάλωτοι στο παράνομο εμπόριο φυτοφαρμάκων λόγω των παρατεταμένων επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης 2010-18 και της κλιματικής αλλαγής, η οποία έχει στεγνώσει τη γη τους και έχει επιφέρει επιδημίες παρασίτων.
Τα φυτοφάρμακα μπορεί να ανέρχονται έως και στο 50% του ετήσιου κόστους, δήλωσαν ορισμένοι αγρότες. Ένα λίτρο ενός δημοφιλούς ελληνικού εντομοκτόνου κοστίζει έως και 380 ευρώ. Μια απομίμηση μπορεί να βρεθεί στη μαύρη αγορά για 200-230 ευρώ, πρόσθεσαν.
«Για να επιβιώσει ένας αγρότης πρέπει να γίνει εγκληματίας;», δήλωσε ο Γιώργος Ζέικος, παραγωγός μήλων και επικεφαλής συνεταιρισμού στο χωριό Αγιά.
«Άλλο πράγμα είναι να παραβαίνεις το νόμο για να κερδίσεις και άλλο να το κάνεις μόνο για να επιβιώσεις», σημείωσε.
Ο Ζέικος ανέφερε ότι έχει αρνηθεί τις προσφορές να χρησιμοποιήσει παράνομα φυτοφάρμακα. Αλλά αγρότες σε έξι χωριά στη Θεσσαλία, δήλωσαν ότι οι ίδιοι, ή συγγενείς ή γείτονές τους, τα είχαν δοκιμάσει.
Ένας άλλος πειρασμός είναι η αντιληπτή αποτελεσματικότητα των παράνομων φυτοφαρμάκων.
Σε ένα διάλειμμα από τα χωράφια, αγρότες στο βαμβακοπαραγωγό χωριό Μεταμόρφωση διηγήθηκαν ότι τα παλαιότερα, απαγορευμένα πλέον φυτοφάρμακα ήταν τόσο ισχυρά που τα πουλιά δεν πετούσαν πάνω από τα χωράφια τους μετά τον ψεκασμό. Τώρα, είπαν, εφαρμόζουν διπλάσια δόση από τη συνιστώμενη του νόμιμου προϊόντος.
Ο Γιώργος Ποντίκας, πρόεδρος του ΕΣΥΦ, της ένωσης φυτοπροστασίας, απέρριψε τους ισχυρισμούς των αγροτών ότι τα φυτοφάρμακα ήταν ακριβά και αναποτελεσματικά. Είπε ότι οι αρχές δεν κάνουν αρκετά για να τιμωρήσουν τους παραβάτες του νόμου.
«Κάποιος που δηλητηριάζει τα τρόφιμά μας για να βγάλει κέρδος θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κακοποιός», δήλωσε ο Ποντίκας, ο οποίος είναι επίσης διευθύνων σύμβουλος του ελληνικού υποκαταστήματος του ελβετικού κολοσσού αγροχημικών Syngenta.
Λαθρεμπόριο φυτοφαρμάκων
Τα προϊόντα εισάγονται λαθραία στην Ελλάδα από τη Βουλγαρία μέσα σε ανταλλακτικά ελαστικά ή μεταφέρονται με σχεδίες που χρησιμοποιούν οι διακινητές για να φέρουν μετανάστες στην Ευρώπη από την Τουρκία, δήλωσαν αγρότες και αξιωματούχοι.
Σε ένα χωριό, ένας αγρότης που παράγει αμύγδαλα δήλωσε ότι κάποτε οδήγησε στη Βουλγαρία και αγόρασε πέντε κιβώτια με απομιμητικά προϊόντα για τον εαυτό του και τους γείτονές του. Σε ένα άλλο, ένας αγρότης είπε ότι οι ντόπιοι ενεργούν ως μεσάζοντες για έναν άνδρα γνωστό ως «ο Βούλγαρος». Όταν τον περιμένουν, παίρνουν παραγγελίες από άλλους στο χωριό.
Οι αγρότες πληρώνουν σε μετρητά, ψεκάζουν τη νύχτα και καίνε τα άδεια δοχεία για να σβήσουν όλα τα αποδεικτικά στοιχεία, τόνισαν.
«Αν το θέλεις, θα το βρεις», δήλωσε ο Θανάσης Κωστής, αγρότης στη Μεταμόρφωση. Ο Κωστής δήλωσε ότι δεν έχει χρησιμοποιήσει παράνομα προϊόντα.
Οι αγρότες που δήλωσαν στο Reuters ότι είχαν χρησιμοποιήσει τα παράνομα φυτοφάρμακα ζήτησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους υπό το φόβο αντιποίνων από τις αρχές.
Ο Οργανισμός Ασφάλειας Τροφίμων της Βουλγαρίας, ανακοίνωσε ότι έχει εντείνει τις επιθεωρήσεις από τον Οκτώβριο για την καταπολέμηση του εμπορίου και της χρήσης μη εγκεκριμένων προϊόντων.
Το υπουργείο Εμπορίου της Τουρκίας δεν απάντησε σε αίτημα σχολιασμού.
Το εμπόριο είναι όλο και πιο δομημένο, θυμίζοντας οργανωμένο οικονομικό έγκλημα, δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος της ελληνικής αστυνομίας, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας. Οι ρόλοι χωρίζονται σε εισαγωγή, αποθήκευση και διανομή. Εν τω μεταξύ, η αστυνομία ενεργεί σε μεγάλο βαθμό βάσει πληροφοριών, δήλωσαν στο Reuters τρεις αξιωματούχοι της αστυνομίας και της βιομηχανίας.
Ο Δημήτρης Σταυρίδης, επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Αγροτικής Οικονομίας της Θεσσαλίας, αναγνώρισε ότι θα μπορούσαν να διενεργούνται περισσότεροι έλεγχοι, αλλά ορισμένες περιφέρειες είναι υποστελεχωμένες.
Κίνδυνοι για την υγεία
Τα κατασχεθέντα προϊόντα πηγαίνουν στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα για ανάλυση. Πολλά φθάνουν με βουλγαρικές ή τουρκικές χειρόγραφες ετικέτες. Ορισμένες απομιμήσεις μοιάζουν με προϊόντα εγκεκριμένα από την ΕΕ, αλλά μπορεί να περιέχουν επιβλαβή υποκατάστατα, συμπεριλαμβανομένων άγνωστων διαλυτών. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, μόνο τα φυτοφάρμακα με ελληνικές ετικέτες είναι νόμιμα.
Η ελληνική αστυνομία και η Europol ισχυρίζονται ότι πολλές από αυτές τις ουσίες προέρχονται από την Κίνα.
Το υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας ανέφερε σε ηλεκτρονικό μήνυμα ότι πάντα ζητούσε από τις εταιρείες να συμμορφώνονται με τους νόμους των χωρών στις οποίες δραστηριοποιούνται και ότι το Πεκίνο είναι πρόθυμο να ενισχύσει τη συνεργασία με την ΕΕ για την επιβολή των τελωνειακών κανόνων.
Οι απαγορεύσεις της ΕΕ οφείλονται εν μέρει σε αυτό που οι ρυθμιστικές αρχές εντόπισαν ως κινδύνους για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων των συνδέσεων με βλάβες στο συκώτι, τα νεφρά και τους πνεύμονες, ή ως πιθανές καρκινογόνες ουσίες. Ωστόσο, ορισμένες από αυτές τις χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται νόμιμα σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών.
Πάνω από δώδεκα απαγορευμένα φυτοφάρμακα – ορισμένα από το 2009 – ανιχνεύθηκαν μόνο στην Ελλάδα το 2024, όπως δείχνουν οι δοκιμές που είδε το Reuters.
«Αυτό είναι σοβαρό», δήλωσε ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής τοξικολογίας, αναφερόμενος στις έρευνες για τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία.
Τον περασμένο χρόνο, 10 απαγορευμένα φυτοφάρμακα ανιχνεύθηκαν σε ελληνικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων ελιών, κερασιών, ντοματών, σταφυλιών και πορτοκαλιών, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Γεωργίας.
Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας λέει ότι ο κίνδυνος για τους καταναλωτές από τα χαμηλά επίπεδα φυτοφαρμάκων είναι ελάχιστος, οι αγρότες που χρησιμοποιούν παράνομες χημικές ουσίες μπορεί να αντιμετωπίσουν μεγαλύτερο κίνδυνο.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, γιατροί του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας στη Θεσσαλία παρατήρησαν ότι πολλοί ασθενείς που κάπνιζαν και εκτέθηκαν σε φυτοφάρμακα εμφάνιζαν μια σπάνια μορφή ουλής στους πνεύμονες. Το 2006, τα δημοσιευμένα ευρήματά τους, μαζί με παρόμοιες έρευνες στη Γαλλία, βοήθησαν στην επίσημη αναγνώριση μιας νόσου που σήμερα είναι γνωστή ως Συνδυασμένη Πνευμονική Ίνωση και Εμφύσημα (CPFE).
«Σχεδόν όλοι αυτοί οι ασθενείς που εκτέθηκαν τόσο στο κάπνισμα όσο και στα φυτοφάρμακα ανέπτυξαν αυτή τη νόσο», δήλωσε ο γιατρός Ηλίας Δημέας.
Στις αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, οι γιατροί υποστηρίζουν ότι έχουν παρατηρήσει αύξηση των αναπνευστικών ασθενειών τα τελευταία χρόνια που ενδεχομένως συνδέονται με την έκθεση σε φυτοφάρμακα και αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψη τους το επαγγελματικό ιστορικό των ασθενών τους.
Οι αγρότες υποδέχονται τους κινδύνους με ανασήκωμα των ώμων.
«Όλα τα φυτοφάρμακα έχουν συνέπειες», δήλωσε ο Κωστής, αγρότης στη Μεταμόρφωση. «Είχα μάσκα, αλλά φέτος δεν τη φόρεσα καθόλου», πρόσθεσε.
