Μία εξέταση DNA σε οστά ενός άνδρα που έζησε πριν από 4.500 χρόνια στην Κοιλάδα του Νείλου ρίχνει φως στην ανάδυση του αρχαίου αιγυπτιακού πολιτισμού, αποκαλύπτοντας μια γενετική σύνδεση μεταξύ των πολιτισμών της αρχαίας Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας.
Οι ερευνητές ανέλυσαν ολόκληρα γονιδιώματα από τα δόντια ενός εξαιρετικά καλά διατηρημένου σκελετού που βρέθηκε σε σφραγισμένο νεκρικό δοχείο σε αιγυπτιακό τάφο που χρονολογείται μεταξύ 4.495 και 4.880 ετών πριν.
Τα τέσσερα πέμπτα του γονιδιώματος κατέδειξαν δεσμό του αρχαίου αυτού ανθρώπου με τη Βόρεια Αφρική και την περιοχή γύρω από την Αίγυπτο. Ωστόσο, το εναπομείναν ένα πέμπτο του γενώματος έδειξε δεσμούς με την περιοχή της Μέσης Ανατολής μεταξύ των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη (σ.σ.: γνωστή και ως Εύφορη Ημισέληνος λόγω του σχήματος που διαγράφουν γεωγραφικά οι περιοχές όπου εκτείνεται σήμερα το σύγχρονο Ιράκ, η Συρία, ο Λίβανος, το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και η Ιορδανία και η Αίγυπτος).
«Τα ευρήματα είναι εξαιρετικά σημαντικά διότι είναι η πρώτη άμεση απόδειξη αυτού που άρχισε να διακρίνεται σε προηγούμενες εργασίες», σημειώνει ο Ντανιέλ Αντουάν, επιμελητής Αιγύπτου και Σουδάν στο Βρετανικό Μουσείο, αναφερόμενος σε παλιότερα αρχαιολογικά στοιχεία που φανέρωναν εμπορικούς δεσμούς μεταξύ Αιγύπτου και Μεσοποταμίας, καθώς και ομοιότητες σε τεχνικές κεραμοποιίας και μεθόδους εικονογραφικής γραφής. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, παρότι οι ομοιότητες σε οδοντικές δομές υποδήλωναν πιθανούς προγονικούς δεσμούς, η νέα αυτή έρευνα που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Nature ουσιαστικά επιβεβαιώνει τους γενετικούς δεσμούς.
Ο Νείλος είναι «πιθανό να λειτούργησε ως αρχαίος υπεραυτοκινητόδρομος που διευκόλυνε την κίνηση όχι μόνο πολιτισμών και ιδεών, αλλά και ανθρώπων», εξηγεί ο Αντουάν – που δεν συμμετείχε στην έρευνα.
Ο σκελετός ανακαλύφθηκε σε ένα αιγυπτιακό ταφικό συγκρότημα στον αρχαιολογικό χώρο του Νουγουιράτ, μέσα σε έναν θάλαμο που είχε λαξευτεί σε βραχώδη πλαγιά.
Η ανάλυση της φυσιολογικής φθοράς των οστών –και η παρουσία αρθρίτιδας σε συγκεκριμένες αρθρώσεις– φανερώνει ότι ο άνδρας ήταν μεταξύ 45 και 60 χρόνων, ύψους 1,57 και πιθανώς εργαζόταν ως αγγειοπλάστης, δήλωσε ο συν-συγγραφέας και βιοαρχαιολόγος Τζόελ Άϊρις του Πανεπιστημίου John Moores του Λίβερπουλ.
Ο άνδρας έζησε λίγο πριν ή κοντά στην απαρχή του Παλαιού Βασιλείου της αρχαίας Αιγύπτου, όταν η Ανω και η Κάτω Αίγυπτος ενοποιήθηκαν ως κράτος, οδηγώντας σε μια περίοδο σχετικής πολιτικής σταθερότητας και πολιτιστικής ακμής – κατά την οποία, μεταξύ άλλων, χτίστηκαν και οι πυραμίδες.
«Αυτή ήταν η στιγμή που η κεντρική εξουσία επέτρεψε τη δημιουργία της αρχαίας Αιγύπτου όπως τη γνωρίζουμε», τονίζει ο συν-συγγραφέας της μελέτης, Λίνους Γκίρντλαντ-Φλινκ, παλαιογενετιστής στο Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν. Περίπου την ίδια χρονική περίοδο, εγκαθίσταντο στη Μεσοποταμία οι πόλεις-κράτη των Σουμερίων και αναδυόταν η σφηνοειδής ως σύστημα γραφής.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η ανάλυση περαιτέρω αρχαίων δειγμάτων DNA είναι απαραίτητη για να αποκτηθεί μια σαφέστερη εικόνα της έκτασης και του χρόνου των μετακινήσεων μεταξύ των δύο πολιτιστικών κέντρων.
Η κατανόηση του ανθρώπου για το παρελθόν μας αντλείται εν μέρει από τα γραπτά αρχεία, τα οποία είναι συχνά μια αφήγηση από τους πλούσιους και τους ισχυρούς, κυρίως για τους πλούσιους και τους ισχυρούς. Οι βιολογικές μέθοδοι δίνουν στους ιστορικούς και τους επιστήμονες ένα νέο εργαλείο μελέτης της Ιστορίας μέσα από τα μάτια των απλών ανθρώπων.
Τα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι οι δύο περιοχές (σ.σ.: Αίγυπτος και Μεσοποταμία) είναι πιθανό να είχαν έρθει σε επαφή τουλάχιστον 10.000 χρόνια πριν, όταν οι άνθρωποι στη Μεσοποταμία άρχισαν να καλλιεργούν και να εξημερώνουν ζώα, οδηγώντας στην εμφάνιση μιας γεωργικής κοινωνίας.
Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι αυτή η κοινωνική και τεχνολογική επανάσταση σε εκείνη την περιοχή ίσως πυροδότησε παρόμοιες εξελίξεις στην αρχαία Αίγυπτο. Ωστόσο, δεν υπήρχαν άμεσες αποδείξεις αυτής της επαφής και της κοινωνικο-πολιτιστικής διάδρασης. Μέχρι τώρα.
Σύμφωνα με την Αντελίν Μόρεζ Τζέικομπς, η οποία ανέλυσε τα σκελετικά απομεινάρια στο πλαίσιο της διδακτορικής της διατριβής στο Πανεπιστήμιο John Moores του Λίβερπουλ, πρόκειται για την πρώτη σαφή απόδειξη σημαντικής μετανάστευσης ανθρώπων και, συνεπώς, διακίνησης πληροφοριών μεταξύ των δύο κέντρων πολιτισμού της εποχής.
«Έχετε δύο περιοχές που αναπτύσσουν τα πρώτα συστήματα γραφής, οπότε οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι βρίσκονταν σε επαφή και αντάλλασσαν ιδέες. Τώρα έχουμε και τις αποδείξεις που το επιβεβαιώνουν», αναφέρει η ίδια.
«Ευελπιστούμε πως μελλοντικά δείγματα DNA από την αρχαία Αίγυπτο θα διευρύνουν την κατανόησή μας σχετικά με το πότε ακριβώς ξεκίνησε αυτή η μετακίνηση από τη Δυτική Ασία και την προέκτασή της».
«Αυτό το άτομο διήνυσε ένα εξαιρετικό ταξίδι. Έζησε και πέθανε κατά τη διάρκεια μιας κρίσιμης περιόδου αλλαγών στην αρχαία Αίγυπτο, και ο σκελετός του ανακαλύφθηκε σε ανασκαφή το 1902 και δωρήθηκε στο Μουσείο του Λίβερπουλ. Στη συνέχεια επέζησε από τους βομβαρδισμούς του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που κατέστρεψαν τα περισσότερα ανθρώπινα λείψανα της συλλογής του μουσείου. Τώρα καταφέραμε να αφηγηθούμε ένα μέρος της ιστορίας του ατόμου, διαπιστώνοντας ότι κάποιοι από τους προγόνους του προέρχονταν από την Εύφορη Ημισέληνο, αναδεικνύοντας τη μείξη των λαών εκείνη την εποχή», καταλήγει ο Φλινκ.
