Στενή η σχέση της όσφρησης με την υγεία του εγκεφάλου, ενώ η αίσθηση της όσφρησης –όπως ακριβώς η όραση και η ακοή– μειώνεται με την ηλικία (καθώς και λόγω λοιμώξεων, όπως η COVID-19, το κάπνισμα και η ρύπανση). Περίπου 11% των Αμερικανών στην ηλικία των 50 ετών αντιμετωπίζουν πρόβλημα με την όσφρηση, ενώ το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 39% για τους άνω των 80 ετών. Όταν η όσφρησή μας εξασθενεί, συχνά επιβαρύνεται και η ψυχική μας υγεία.
Η εξασθένηση της όσφρησης συνδέεται με επιδείνωση της μνήμης, της νόησης και της συνολικής ευεξίας, καθώς και με άνοια και κατάθλιψη. «Ο εγκέφαλός μας χρειάζεται πολλά οσφρητικά ερεθίσματα προκειμένου να διατηρήσει την υγεία του», λέει ο Μάικλ Λέον, ομότιμος καθηγητής Νευροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ιρβάιν. Ευτυχώς, η μειωμένη αίσθηση της όσφρησης μπορεί να αντιστραφεί.
Οι επιστήμονες έχουν από καιρό αναγνωρίσει ότι η μειωμένη ικανότητα ανίχνευσης και αναγνώρισης οσμών μπορεί να αποτελεί πρώιμο σύμπτωμα καταστάσεων όπως η κατάθλιψη, η άνοια και η νόσος του Πάρκινσον. Μπορεί, για παράδειγμα, να παρατηρήσετε ότι το αγαπημένο σας κρασί μοιάζει να έχει ξεθυμάνει ή να μην αντιληφθείτε ότι τα τρόφιμα έχουν χαλάσει στο ψυγείο σας, λέει η Σάρα Μπανκς, νευροψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο. Για πολλούς ανθρώπους τα προβλήματα όσφρησης είναι από τα πρώτα σημάδια της νόσου Αλτσχάιμερ, προσθέτει.
Μήπως αυτό σημαίνει ότι η εκπαίδευση της μύτης μπορεί να βοηθήσει το μυαλό; Ορισμένες έρευνες υποδεικνύουν ότι αυτό μπορεί να ισχύει. Σε μια μελέτη του 2022, ηλικιωμένοι με κατάθλιψη εξάσκησαν την όσφρησή τους για αρκετούς μήνες και παρατήρησαν μείωση των συμπτωμάτων τους, ιδιαίτερα εκείνοι που είχαν προηγούμενα προβλήματα όσφρησης. Μια μικρότερη μελέτη του 2021 σε ασθενείς με άνοια έδειξε ότι η εξάσκηση της όσφρησης, όχι μόνο μείωσε την κατάθλιψη, αλλά τους βοήθησε επίσης να θυμούνται λέξεις πιο γρήγορα. Κάποιες άλλες μικρές μελέτες έχουν δείξει ότι η εξάσκηση της όσφρησης θα μπορούσε να αυξήσει το πάχος του ιππόκαμπου, του κέντρου μνήμης του εγκεφάλου.
Όταν η Μπανκς και οι συνεργάτες της εξέτασαν τις εγκεφαλικές σαρώσεις επαγγελματιών σομελιέ, παρατήρησαν ότι ο νησιωτικός φλοιός (περιοχή επεξεργασίας συναισθημάτων) και ο ενδορρινικός φλοιός (περιοχή της οποίας η δυσλειτουργία σχετίζεται με τη νόσο Αλτσχάιμερ) αυξάνονταν σε μέγεθος όσο περισσότερο παρέμεναν σε αυτή την εργασία. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι ένας λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την όσφρηση συνδέονται επίσης με τμήματα που εμπλέκονται στη νόηση, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός.
Ένα τεστ στο σπίτι δεν αντικαθιστά την επαγγελματική αξιολόγηση, αλλά μπορεί να σας προειδοποιήσει για πιθανές φθορές, λέει ο Τόμας Χάμελ, καθηγητής οσφρητικών επιστημών στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Δρέσδης στη Γερμανία. Η κλινική του Χάμελ παρέχει μια διαδικτυακή αξιολόγηση όσφρησης διάρκειας 10 λεπτών, που μπορείτε να κάνετε με καθημερινά αντικείμενα, η οποία σε μια μελέτη αναγνώρισε το 67% των ατόμων με διαταραχές όσφρησης. Για να κάνετε το τεστ ρίξτε τέσσερα προϊόντα με έντονη μυρωδιά σε ξεχωριστά φλιτζάνια. (Στο τεστ του Χάμελ προτείνονται είδη όπως κρασί, σαπούνι, απορρυπαντικό πλυντηρίου, μέλι ή καφές.) Ζητήστε από κάποιον να σας δέσει τα μάτια και να σας δώσει τα φλιτζάνια για να τα μυρίσετε. Βαθμολογήστε τον εαυτό σας με έναν πόντο αν μπορείτε να μυρίσετε κάτι και με δύο πόντους αν μπορείτε να το αναγνωρίσετε. Εάν συγκεντρώσετε λιγότερο από 7 στα 8, μπορεί να έχετε οσφρητική δυσλειτουργία. Αλλά αυτό δεν αποτελεί απαραίτητα ένδειξη γνωστικών διαταραχών ή νοητικής φθοράς, λέει η Μπανκς.
Επιπλέον, οι κακές βαθμολογίες της όσφρησης μπορούν να βελτιωθούν. Ο Χάμελ συνιστά στους ασθενείς του να βρουν τέσσερα αντικείμενα οικιακής χρήσης που μυρίζουν έντονα, όπως μπαχαρικά ή οδοντόκρεμα. Μυρίστε το καθένα από αυτά το πρωί και το βράδυ για τουλάχιστον 30 δευτερόλεπτα, λέει. Αν μπορείτε να μυρίσετε περισσότερες οσμές, περισσότερες φορές την ημέρα και για περισσότερο από 30 δευτερόλεπτα, τόσο το καλύτερο, προσθέτει.
Δοκιμάστε επίσης τον τύπο εκπαίδευσης των σομελιέ. Όταν εκπαιδεύονται οι σομελιέ, λέει η Μπανκς, επισκέπτονται αγορές για να μυρίσουν φρούτα και λαχανικά, μαθαίνοντας τις διακριτικές διαφορές των αρωμάτων. Δοκιμάστε επίσης να χρησιμοποιείτε τη νύχτα έναν διαχυτή αρωμάτων που εκπέμπει αιθέρια έλαια ενώ κοιμάστε. Η εξάσκηση της όσφρησής μας, λέει ο Χάμελ, μας συνδέει με τον κόσμο γύρω μας. Ίσως η απλούστερη βοήθεια για τον εγκέφαλό σας είναι να αφιερώσετε χρόνο για να μυρίσετε τριαντάφυλλα.
