Συνταγματικός κρίθηκε από την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας ο νόμος 5094/2024 για την ίδρυση και τη λειτουργία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, ενώ οι προσφυγές από πανεπιστημιακούς αλλά και συνδικαλιστικούς φορείς της ανώτατης εκπαίδευσης δεν έγιναν δεκτές.
Για «ιστορική απόφαση» έκανε λόγο ο Κυριάκος Πιερρακάκης, πρώην υπουργός Παιδείας, ο οποίος ήταν στο «τιμόνι» της προσπάθειας θεσμοθέτησης του νόμου με τη νυν υπουργό Παιδείας, Σοφία Ζαχαράκη, να δηλώνει πως η απόφαση του ΣτΕ, «ανοίγει το δρόμο για την υλοποίηση μιας ιστορικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης».
Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης του ΣτΕ, η οποία έκρινε ως συνταγματική την ίδρυση Μη Κρατικών Πανεπιστημίων στη χώρα μας, υπό αυστηρούς όρους και με προϋπόθεση την εναρμόνισή τους με το ευρωπαϊκό δίκαιο: «Δεν αποκλείεται κατά το Σύνταγμα η ίδρυση και λειτουργία παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων προερχομένων από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή από χώρα συμβεβλημένη στην GATS, κατά τους όρους ειδικού νόμου, με τον οποίον διασφαλίζεται υψηλό επίπεδο σπουδών και προστατεύεται η ακαδημαϊκή ελευθερία».
Όπως αναφέρεται στο σκεπτικό της απόφασης της Ολομέλειας του ΣτΕ, με πρόεδρο τον Μιχάλη Πικραμμένο, «στις 2.6.2025 και 13.6.2025 η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας συνήλθε σε διασκέψεις υποθέσεων σχετικών με την εγκατάσταση και λειτουργία στην Ελλάδα Παραρτημάτων – Νομικών Προσώπων Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης (ΝΠΠΕ). Οι υποθέσεις αυτές συζητήθηκαν κατά τη δικάσιμο της 11.4.2025, προκειμένου να επιλυθούν τα ζητήματα συνταγματικότητας και συμβατότητας με το ενωσιακό δίκαιο των διατάξεων του ν. 5094/2024.
Το Δικαστήριο έκρινε τα εξής:
Α. Οι διατάξεις των παρ. 5 και 8 του άρθρου 16 του Συντάγματος, ενόψει και του σκοπού τους, που συνίσταται στην παροχή υψηλού επιπέδου ανώτατης εκπαίδευσης, σε συνδυασμό με την παρ. 1 του άρθρου 16, η οποία κατοχυρώνει την ελευθερία της εκπαίδευσης και την ακαδημαϊκή ελευθερία, ερμηνεύονται – σύμφωνα και με την ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 28 του Συντάγματος αλλά και επί τη βάσει των αρχών της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και της καλόπιστης συνεργασίας των κρατών μελών (αρ. 2 και 4 παρ.3 ΣΕΕ) – σε αρμονία με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικότερα, οι ως άνω συνταγματικές διατάξεις ερμηνεύονται ενόψει των νεότερων νομοθετικών και νομολογιακών δεδομένων του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία αφορούν την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης (αρ. 165 ΣΛΕΕ), την ελευθερία εγκατάστασης (αρ. 49 ΣΛΕΕ), καθώς και το θεμελιώδες δικαίωμα ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με σεβασμό των δημοκρατικών αρχών (αρ. 14 παρ. 3 του Χάρτη). Επί τη βάσει των ανωτέρω, δεν αποκλείεται κατά το Σύνταγμα η ίδρυση και λειτουργία παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων προερχομένων από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή από χώρα συμβεβλημένη στην GATS, κατά τους όρους ειδικού νόμου, με τον οποίον διασφαλίζεται υψηλό επίπεδο σπουδών και προστατεύεται η ακαδημαϊκή ελευθερία.
Κατόπιν τούτων, απορρίπτονται, κατά πλειοψηφία, τρεις αιτήσεις ακυρώσεως που έχουν ασκηθεί από Καθηγητές Α.Ε.Ι. και την ΠΟΣΔΕΠ.
Β. Το σύστημα του ως άνω νόμου, ως προς τους όρους αδειοδότησης και λειτουργίας, δεν εισάγει υπέρμετρους περιορισμούς στην ελευθερία εγκατάστασης (άρθρο 49 ΣΛΕΕ).
Κατόπιν τούτου, απορρίπτεται, κατά πλειοψηφία, αίτηση ακυρώσεως των κολλεγίων»
Το περιεχόμενο των προσφυγών
Υπενθυμίζεται, ότι κατά του νόμου είχαν προσφύγει η ΠΟΣΔΕΠ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού), επτά Καθηγητές Πανεπιστημίου και ο κ. Γιώργος Κατρούγκαλος, πρώην υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ, με την ιδιότητα του πανεπιστημιακού, σε συνεργασία με την ΠΟΣΕΕΔΙΠ ΑΕΙ.
Κοινή συνισταμένη των προσφυγών, ήταν η θέση ότι με το συγκεκριμένο νόμο παραβιάζεται το άρθρο 16 του Συντάγματος, το οποίο απαγορεύει τη ίδρυση ιδιωτικών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
Ειδικότερα, η ΠΟΣΔΕΠ είχε προσφύγει στο ΣτΕ υποστηρίζοντας ότι το Σύνταγμα προβλέπει την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης αποκλειστικά από Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, επομένως είναι αντίθετη με το Σύνταγμα η ίδρυση και λειτουργία ΝΠΠΕ (Νομικών Προσώπων Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης, των παραρτημάτων δηλαδή ξένων πανεπιστημίων). Για οποιαδήποτε μεταβολή, θα έπρεπε να προηγηθεί συνταγματική αναθεώρηση ενώ δεν ήταν αρκετή η επίκληση του ευρωπαϊκού ενωσιακού δικαίου. Όπως αναφέρεται σχετικά με το νόμο για τα ΝΠΠΕ, υπάρχει η πρόβλεψη για ισοτιμία των πτυχίων τους με των ΑΕΙ, ενώ δεν απαιτείται για τους διδάσκοντες στα ΝΠΠΕ να έχουν τα αντίστοιχα προσόντα, ούτε τους παρέχει αντίστοιχες εγγυήσεις και νομικό καθεστώς για διασφάλιση της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
Σύμφωνα με τον Γιώργο Κατρούγκαλο, ο οποίος είχε καταθέσει προσφυγή, ως έχων έννομο συμφέρον, ως καθηγητής ΑΕΙ, «τυχόν αντισυνταγματική λειτουργία ιδιωτικών παραρτημάτων θα έχει σημαντικές βλαπτικές συνέπειες για την δημόσια ανώτατη εκπαίδευση, ιδίως για τα περιφερειακά ΑΕΙ, με αποτέλεσμα την άμεση, ευθεία και προσωπική βλάβη των συμφερόντων μου. Έχω επίσης ειδικό ηθικό έννομο συμφέρον ως καθηγητής συνταγματικού δικαίου να υπερασπίσω τη συνταγματική επιταγή για δωρεάν, δημόσια ανώτατη εκπαίδευση». Μεταξύ άλλων, τονίζονταν στην προσφυγή ότι η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων θα οδηγούσε σε κλείσιμο πανεπιστημιακών τμημάτων, γεγονός που θα ήταν επιζήμιο για τη δημόσια ανώτατη εκπαίδευση και τα μέλη ΔΕΠ αυτής, επικαλούμενη το άρθρο 16 του Συντάγματος, όπου ορίζεται ότι «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση».
Προσφυγές είχαν καταθέσει και κολλέγια, τα οποία έθεταν ζητήματα περιορισμού της επαγγελματικής τους δραστηριότητας, τα οποία θα προέκυπταν από την ίδρυση και λειτουργία των μη κρατικών πανεπιστημίων. Το ΣτΕ αποφάνθηκε ότι οι περιορισμοί που τίθενται δεν είναι υπέρμετροι, επομένως απέρριψε τις προσφυγές τους.
Σχετικά με τις ενστάσεις των κολλεγίων, μειοψήφισαν 11 ανώτατοι δικαστικοί, υποστηρίζοντας ότι θα έπρεπε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να εξετάσει εάν επιτρέπεται ή όχι η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων από Ευρωπαϊκή Ένωση ή από χώρες συμβεβλημένες με την GATS (General Agreement on Trade in Services).
Τα Μη Κρατικά Πανεπιστήμια
Οι φοιτητές, οι οποίοι θα μπορούν να ξεκινήσουν τη φοίτησή τους στα ιδιωτικά πανεπιστήμια από το Σεπτέμβριο του 2025, αναμένεται να ξεπεράσουν τους 6.000. Περίπου 100 με 120 αναμένεται να είναι τα προγράμματα σπουδών ενώ αρχικά, τα περισσότερα ιδιωτικά πανεπιστήμια πρόκειται να λειτουργήσουν στην Αττική και ορισμένα στη Θεσσαλονίκη.
Σύμφωνα με τις αιτήσεις των αλλοδαπών πανεπιστημίων για ίδρυση ΝΠΠΕ το Σεπτέμβριο του 2025, ισχύουν τα εξής:
Η διαδικασία ελέγχου των ΝΠΠΕ από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), η οποία ακολουθεί ακριβώς ό,τι ισχύει με τις διαδικασίες και τα κριτήρια για τα δημόσια ΑΕΙ, περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια:
– την α’ φάση, όπου πραγματοποιείται έλεγχος του Φακέλου Αδειοδότησης από την ΕΘΑΑΕ και τον ΕΟΠΠΕΠ (για τις υποδομές).
– τη β’ φάση, κατά την οποία γίνεται η αρχική Πιστοποίηση των Προγραμμάτων Σπουδών από την ΕΘΑΑΕ και δίνεται η Άδεια Έναρξης Λειτουργίας. Και την γ’ φάση, κατά την οποία πραγματοποιείται ετήσια καταγραφή των δεδομένων λειτουργίας από την ΕΘΑΑΕ καθώς και περιοδική πιστοποίηση Προγραμμάτων Σπουδών, και πάλι από την ΕΘΑΑΕ.
Οι δηλώσεις
Με την απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ περί συνταγματικότητας του νόμου 5094/2024, ανοίγει ο δρόμος για «την υλοποίηση μίας ιστορικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης», δήλωσε η υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, Σοφία Ζαχαράκη.
«Η θεσμοθέτηση της δυνατότητας ίδρυσης και λειτουργίας παραρτημάτων διεθνών πανεπιστημίων στην Ελλάδα αποτελεί ένα κομβικό βήμα για την ενίσχυση της ακαδημαϊκής πολυμορφίας και της ελευθερίας επιλογής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση», είπε χαρακτηριστικά. Όσο για τη σημασία της έλευσης των 12 καταξιωμένων πανεπιστημίων του εξωτερικού στη χώρα μας στο εγγύς μέλλον, η υπουργός υπογράμμισε ότι «ενισχύει τη διεθνοποίηση της ελληνικής εκπαίδευσης και καθιστά την Ελλάδα περιφερειακό κόμβο γνώσης και προοπτικών».
Παράλληλα, στάθηκε στο σημαντικό ρόλο των δημοσίων πανεπιστημίων, τα οποία έχουν ενισχυθεί ουσιαστικά τα τελευταία χρόνια, και τόνισε ότι ο στόχος παραμένει κοινός, τόσο τα δημόσια όσο και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια καλούνται να υπηρετήσουν τη συνολική αναβάθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης και την προσφορά περισσότερων και καλύτερων επιλογών στους φοιτητές. Επιπλέον, πέρα από την αμιγώς εκπαιδευτική συμβολή τους, το νέο πλαίσιο πρόκειται να παίξει καταλυτικό ρόλο και για την οικονομική ανάπτυξη αλλά και την ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας.
Επεσήμανε, ωστόσο, ότι «η Κυβέρνηση παραμένει σταθερά προσηλωμένη στη διασφάλιση της ποιότητας των σπουδών, μέσω ισχυρών μηχανισμών αξιολόγησης και θεσμικής εποπτείας, με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και τη μακροπρόθεσμη αναβάθμιση της χώρας στον διεθνή εκπαιδευτικό χάρτη».
Ο υπουργός Οικονομικών, Κυριάκος Πιερρακάκης, ο οποίος έφερε ως υπουργός Παιδείας το νόμο 5094/24 προς θεσμοθέτηση, ανέφερε σχετικά με την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που τον έκρινε συνταγματικό πως «συνιστά δικαίωση της βούλησης μας να γκρεμίσουμε τείχη, να σπάσουμε ριζωμένα ταμπού, να ξεπεράσουμε ιδεοληψίες και να δώσουμε περισσότερες επιλογές και ευκαιρίες στους φοιτητές που θέλουν να σπουδάσουν στη χώρα μας». Επεσήμανε πως πρόκειται για μία «ιστορική απόφαση», με την οποία «πραγματοποιείται ένα μεγάλο βήμα προόδου και αυτοπεποίθησης». Ο ίδιος, τόνισε πως μέχρι σήμερα, η επίκληση του Συντάγματος, λειτουργούσε ως πρόσχημα από πολλούς, με αποτέλεσμα φοιτητές να ακολουθούν το δρόμο της μετανάστευσης στο εξωτερικό για σπουδές, μην έχοντας άλλη επιλογή. Δεν παρέλειψε δε να αναφερθεί στη σημασία της αρμονικής συνύπαρξης στον ακαδημαϊκό χώρο μεταξύ των μη κρατικών και των δημοσίων πανεπιστημίων, υπογραμμίζοντας πως αυτή «ενισχύει την ακαδημαϊκή ανταγωνιστικότητα, την προσέλκυση επενδύσεων για έρευνα, καινοτομία και διεθνή συνεργασία».
Για επιβεβαίωση και μάλιστα με τον πλέον εμφατικό τρόπο, της «εμβληματικής μεταρρυθμιστικής πολιτικής της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη και την ορθότητα και συνταγματική θεμελίωση του νόμου 5094/2024 του τότε Υπουργού Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, Κυριάκου Πιερρακάκη», μίλησε ο Υφυπουργός Παιδείας αρμόδιος για την Ανώτατη Εκπαίδευση, Καθηγητής Νίκος Παπαϊωάννου, αναφερόμενος στην απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Όπως σημείωσε, με αυτή «κατοχυρώνεται η δυνατότητα εγκατάστασης και λειτουργίας παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, όχι ως απειλή προς το δημόσιο πανεπιστήμιο, αλλά ως ευκαιρία για ανανέωση, αλληλεπίδραση και υγιή ανταγωνισμό».
Όσον αφορά το ενδιαφέρον που έχει ήδη εκδηλωθεί από 12 κορυφαία πανεπιστήμια του εξωτερικού για ίδρυση παραρτημάτων στη χώρα μας, ο Καθηγητής Παπαϊωάννου επισημαίνει ότι «η Ελλάδα καθίσταται ελκυστικός προορισμός όχι μόνο για σπουδές, αλλά και για εκπαιδευτικές επενδύσεις». Την ίδια στιγμή, «το δημόσιο πανεπιστήμιο εξακολουθεί να αποτελεί τον θεμέλιο λίθο του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη το έχει ενισχύσει με αυξημένη χρηματοδότηση και νέες δυνατότητες ανάπτυξης. Το πλαίσιο που διαμορφώσαμε προσφέρει στους φοιτητές περισσότερες ευκαιρίες και στα ιδρύματα περισσότερα εργαλεία να αναπτυχθούν, να συνεργαστούν και να ανταγωνιστούν με όρους εξωστρέφειας και ποιότητας», πρόσθεσε ενώ, όπως δήλωσε σχετικά με τη θεσμική θωράκιση του νόμου, που προσδίδει η απόφαση του ΣτΕ, «η νέα σελίδα στην ανώτατη εκπαίδευση δεν γράφεται με αποκλεισμούς, αλλά με συμπερίληψη, ελευθερία επιλογών και εμπιστοσύνη στην ακαδημαϊκή κοινότητα».
Αναφορικά με την κρίση της Ολομέλειας του ΣτΕ για τη συνταγματικότητα του νόμου περί μη κρατικών ΑΕΙ, ο Ευάγγελος Βενιζέλος στάθηκε ιδιαίτερα στην «τεράστια ερμηνευτική σημασία», που έχει. Συγκεκριμένα είπε: «Χαίρομαι γιατί έγινε αποδεκτή η θεωρητική προσέγγιση που έχω προτείνει περί «επαυξημένου Συντάγματος» που προκύπτει μέσα από τη σύμφωνη με το Δίκαιο της ΕΕ και την ΕΣΔΑ ερμηνεία του Συντάγματος. Χαίρομαι γιατί βρήκε πρακτική εφαρμογή η ερμηνευτική δήλωση στο άρθρο 28 του Συντάγματος που είχα εισηγηθεί στην αναθεώρηση του 2001. Είναι τιμητικό για τον καθηγητή Β. Σκουρή, πρώην Πρόεδρο του ΔΕΕ και εμένα το γεγονός ότι το ΣτΕ υιοθέτησε τις θέσεις που αναπτύξαμε στη σχετική κοινή μας γνωμοδότηση».
Αντιδράσεις καταγράφηκαν από την πλευρά της Νέας Αριστεράς, με τον κ.Νάσο Ηλιόπουλο να σχολιάζει αιχμηρά την απόφαση για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, κάνοντας λόγο για «Χώρα μπανανία – Δικαιοσύνη τσίρκο». Στο ίδιο μήκος κύματος και η ΚΝΕ, που ύστερα από την απόφαση, καλεί τους φοιτητές με τον αγώνα τους «να υπερασπιστούν το δικαίωμά τους σε σύγχρονες, αποκλειστικά δημόσιες και δωρεάν σπουδές».
