Των Κώστα Γκούμα και Τάσου Μπαρμπούτη
Με την ευκαιρία του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος (5η Ιουνίου), έρχονται και πάλι στην επικαιρότητα τα προβλήματα από την εφετινή δύσκολη υδρολογική χρονιά και την έντονη λειψυδρία.
Αυτή η έλλειψη νερού σε σχέση με τις πιεστικές ανάγκες, κυρίως των αρδεύσεων, δημιουργεί φαινόμενα ξηρασίας σε πολλές περιοχές, φέρνοντας όλο και πιο κοντά την ερημοποίηση στη Θεσσαλία.
Αρκετές φορές παρατηρούμε πως στον δημόσιο λόγο αυτά τα επικίνδυνα φυσικά φαινόμενα συχνά ταυτίζονται με τον όρο «λειψυδρία» και θεωρείται πως στις νέες κλιματικές συνθήκες μοιραία θα τα υποστούμε.
Κάτι τέτοιο βολεύει ενδεχομένως στην «απόκρουση» των ευθυνών εκείνων που σταθερά υποτιμούν τις προτάσεις των επιστημόνων και συστηματικά ΔΕΝ εφαρμόζουν τις τεκμηριωμένες προτάσεις των Σχεδίων υδάτων (ΣΔΛΑΠ), παρότι είναι εντεταλμένοι να διαχειριστούν τα θέματα αυτά και να εξασφαλίσουν με βιώσιμο τρόπο τους υδατικούς πόρους που απαιτούνται για τις ποσοτικά προσδιορισμένες χρήσεις στην κάθε περιοχή.
Στην πραγματικότητα η λειψυδρία δεν σχετίζεται με «φυσικά» φαινόμενα αλλά με την ελλιπή και αναποτελεσματική διαχείριση, η οποία επιτρέπει να παράγονται ελλείμματα από την χρήση υδάτων χωρίς περιορισμούς, σε συνδυασμό βεβαίως με την απουσία πολιτικών αποφάσεων και ενεργειών (έργα, μέτρα, χρηματοδοτήσεις), που θα οδηγούσαν στην εξισορρόπηση του υδατικού ισοζυγίου.
Όταν λοιπόν οι πολιτικές σκοπιμότητες επιτρέπουν την υπέρβαση των οικολογικών ορίων στην χρήση των υδατικών πόρων (πχ. πιέσεις για τις αρδεύσεις), τότε η «λειψυδρία» και τα ελλείμματα που παράγονται μετατρέπονται σε μηχανισμό καταστροφής των ποταμών, των υπόγειων οικοσυστημάτων, των εδαφών κοκ, οδηγώντας αναπόφευκτα στην ερημοποίηση.
Συνοπτικά, το πρόβλημα των υδάτων εντοπίζεται κυρίως στην πολιτική του διαχείριση και όχι γενικώς και αορίστως στην «λειψυδρία», ούτε βεβαίως στην «κλιματική κρίση» που εξελίσσεται κατά τις τελευταίες δεκαετίες, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο την ήδη προβληματική κατάσταση [1].
Πολλά επίσημα στοιχεία μπορεί κανείς να αναζητήσει σε σχετική έρευνα του World Resources Institute, καθώς και στην έκθεση της Deloitte για τη διαχείριση υδάτων στη χώρα μας (η οποία πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Ελληνικής κυβέρνησης).
Τα στοιχεία αυτά πιστοποιούν την δραματική κατάσταση που βρισκόμαστε στον τομέα αυτό και τις εντεινόμενες περιβαλλοντικές απειλές.
Ειδικότερα, οι εκθέσεις αυτές καταγράφουν πως η Ελλάδα βρίσκεται στην 19η θέση παγκοσμίως ως προς τον κίνδυνο εμφάνισης λειψυδρίας, ενώ οι κίνδυνοι πολλαπλασιάζονται εάν συνυπολογισθούν οι απώλειες από τα δίκτυα, τα περισσότερα από τα οποία είναι ηλικίας άνω των 20 ετών. Επιπλέον η χώρα μας δαπανά τον μεγαλύτερο όγκο νερού ανά εκτάριο αρδευόμενης γης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σημαντικά υψηλότερο σε σχέση με τιςάλλες μεσογειακές χώρες της ΕΕ. Αντιμετωπίζει επίσης μείωση διαθεσιμότητας των επιφανειακών πόρων και αύξηση της χρήσης γεωτρήσεων, με αποτέλεσμα τα υπόγεια υδατικά αποθέματα να υφίστανται σημαντική πίεση που οδηγεί στην υφαλμύριση των υδάτων [2].
Την ίδια ώρα, μειώνονται τα αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες που χρησιμοποιούνται τόσο για παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας όσο και για άρδευση-ύδρευση. Η μείωση αυτή εγκυμονεί κινδύνους όχι μόνο για την επάρκεια νερού αλλά και για το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας [3].
Με όλα τα παραπάνω εύκολα οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως η Θεσσαλία αποτελεί τυπική εφαρμογή αυτού του καταστροφικού «μοντέλου» διαχείρισης υδατικών πόρων.
Σε επίρρωση των ανησυχιών που δημιουργούν οι προαναφερθείσες εκθέσεις, προστίθενται και εκείνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία προετοιμάζει τα κράτη-μέλη για μειώσεις των καταναλώσεων νερού κατά τουλάχιστον 10%.Την ίδια ώρα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προειδοποιεί πως η έλλειψη επιφανειακών υδάτων απειλεί σχεδόν το 15% του ΑΕΠ της ευρωζώνης! [4].
Παρόμοια εξάλλου είναι και τα συμπεράσματα που καταγράφονται στα εγκεκριμένα Σχέδια Υδάτων (ΣΔΛΑΠ) για την περιοχή μας.
Ενδεικτικά, στο Αναλυτικό Κείμενο Τεκμηρίωσης του ισχύοντος Σχεδίου Υδάτων (2024) αναφέρεται: «Γενικά, στη Θεσσαλία εκτιμάται ότι, υπό τις σημερινές συνθήκες διαθεσιμότητας πόρων, δεν είναι δυνατόν να διατεθούν οι αναγκαίες ποσότητες νερού για την κάλυψη της αρδευτικής ζήτησης χωρίς μεγέθη απολήψεων επιφανειακών και υπογείων υδάτων που να μην οδηγούν στην επιδείνωση της κατάστασης….». Και παρακάτω αναφέρει πως «Σε καθεστώς χρόνιας υπεραπόληψης βρίσκονται πάνω από 40 ποτάμια ΥΣ (σημ.: υδάτινα συστήματα) της ΛΑΠ Πηνειού».
Στο ίδιο Κείμενο περιγράφεται και η ποσοτική κατάσταση των υπόγειων οικοσυστημάτων που βρίσκονται σε καθεστώς υπερεκμετάλλευσης.
Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται πώς «Με βάση τα διαθέσιμα μακροχρόνια στοιχεία παρακολούθησης της υπόγειας στάθμης εκτιμάται ότι από τα τέλη της δεκαετίας 1980 έχουν αντληθεί περί τα 3-3,5 δισεκατομμύρια κ.μ. από τα μόνιμα αποθέματα των κύριων κοκκωδών υδροφοριών της λεκάνης Πηνειού».
Να λοιπόν που είτε προσφύγουμε σε εκθέσεις διεθνών οργανισμών, είτε σε μελέτες που παραγγέλθηκαν από την κυβέρνηση, είτε στα Σχέδια που εγκρίθηκαν την περασμένη χρονιά για το ΥΔ Θεσσαλίας, όλες οι διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα συγκλίνουν απόλυτα επιβεβαιώνοντας την οικολογική καταστροφή που εξελίσσεται στην περιοχή μας.
Σε όλες αυτές τις διαπιστώσεις έρχονται να προστεθούν και εκείνες για την οικολογική καταστροφή που εξελίσσεται στο ποτάμιο οικοσύστημα του Άνω Αχελώου στην περιοχή των εγκαταλειμμένων έργων (φράγμα Συκιάς),που παραμένει επί αρκετά χρόνια «μπαζωμένος» με κίνδυνο να υποστεί μη αναστρέψιμη βλάβη. Και όσο παραμένει «μπαζωμένος» ο Αχελώος, «μπαζωμένες»βρίσκονται και οι ελπίδες μας για την τόσο αναγκαία ενίσχυση του υδατικού δυναμικού στο ΥΔΘεσσαλίας και την δημιουργία των κρίσιμων για την ασφάλεια της Θεσσαλίας υδατικών αποθεμάτων.
Όμως, παρότι όλοι αποδέχονται την κρισιμότητα της κατάστασης στη Θεσσαλία και την σημασία της άμεσης εφαρμογής του Σχεδίου Υδάτων με στόχο (μεταξύ άλλων) την οικολογική αναβάθμιση και προστασία, η κυβέρνηση υποβαθμίζει το ζήτημα, επιχειρεί επικοινωνιακά να διαμορφώσει μια «διαχειρίσιμη» εικόνα και περιορίζεται σε διαγωνιστικές διαδικασίες κάποιων έργων με ρυθμούς χελώνας (ενδεικτικά: ταμιευτήρας Σκοπιάς Φαρσάλων) χωρίς ουσιαστικά να διαθέτει αξιόλογους οικονομικούς πόρους.
Παράλληλα προβαίνει σε ανακοινώσεις για προμελέτες «νέων» έργων, τα οποία όμως επί δεκαετίες «εξαγγέλλονται», «μελετώνται», εγκαταλείπονται και «φτου κι απ’ την αρχή» (ενδεικτικά: Μουζάκι, Πύλη).
Την ίδια ώρα, κάποια από τα κόμματα της αντιπολίτευσης ασκούν χαλαρή κριτική από την οποία η κυβέρνηση ελάχιστα (έως καθόλου) ενοχλείται. Κάποια άλλα βολεύονται από την απραξία ώστε να μην «ανοίξει» η (μη επιθυμητή για αυτούς) συζήτηση για το υδατικό της Θεσσαλίας [5].
Επίσης υπάρχει και η κατηγορία εκείνων που τοποθετούν πολύ ψηλά τον πήχυ των ιδεολογικοπολιτικών στόχων και διεκδικήσεων, έτσι που στο τέλος της ημέρας το μείζον υδατικό ζήτημα της Θεσσαλίας πρακτικά εξαφανίζεται από το πολιτικό προσκήνιο, αδυνατεί να «θίξει» την κυβέρνηση και βεβαίως αποτυγχάνει να αγγίξει μαζικά τις αγωνίες των απλών ανθρώπων και να τους συσπειρώσει σε κοινή προσπάθεια επίλυσης των τόσο σοβαρών προβλημάτων.
Σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, οι άνθρωποι του αγροτικού μόχθου, οι εργαζόμενοι που δραστηριοποιούνται σε φορείς και οργανώσεις της περιοχής, οι ενεργοί πολίτες και εντέλει όσοι είναι διατεθειμένοι να αγωνιστούν για μια βιώσιμη ανάπτυξη του τόπου τους μακριά από κάθε λογής σκοπιμότητες και συμφέροντα, οφείλουν να επιστρατεύσουν την κοινωνική και περιβαλλοντική τους ευαισθησία και να θεωρήσουν την εφετινή Ημέρα Περιβάλλοντος «δική» τους αφετηρία, σε μια προσπάθεια να υπερβούμε την αδράνεια και αδιαφορία κυβερνήσεων και πολιτικών.
Άλλωστε, όπως επανειλημμένα επιβεβαιώνεται στη ζωή, «όταν θέλουμε μπορούμε».
Συνεπώς μόνο με τον αγώνα μας μπορούμε να «νικήσουμε» την συνειδητή κυβερνητική απραξία, να υπερβούμε τις αντιδράσεις και τον ασίγαστο νομικό «πόλεμο» των ανεύθυνων τοπικιστών καιτων υποκινούμενων «οικολογικών» οργανώσεων, να επιβάλλουμε την εφαρμογή του Σχεδίου Υδάτων, να καθορίσουμε τις προτεραιότητες έργων με αντικειμενικά επιστημονικά κριτήρια, να πιέσουμε για την εξασφάλιση των απαραίτητων χρηματοδοτήσεων και να οδηγηθούμε εντέλει σε μια ασφαλή και βιώσιμη πορεία ανάπτυξης στην περιοχή μας.
*Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. Δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ
*Μπαρμπούτης Τάσος, πολιτικός μηχανικός, μέλος ΔΣ ΕΘΕΜ, πρ. γραμματέας ΤΕΕ/ΚΔΘ, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1]Τα τελευταία χρόνια η «Κλιματική Αλλαγή» (ΚΑ) εμφανίζεται συστηματικά στην κοινή γνώμη της χώρας μας και ιδιαίτερα στους μη ενημερωμένους πολίτες ως μια τεράστια απροσδιόριστη απειλή για το μέλλον τους, την ευημερία τους αλλά και την ίδια τους τη ζωή. Ιδιαίτερα από τις κυβερνήσεις αλλά και από πολλούς φορείς που «υποβοηθούν» το έργο τους (ΜΜΕ, οργανώσεις με κοινά συμφέροντα ή επιδιώξεις κοκ) το σύνολο σχεδόν των αρνητικών εξελίξεων στον τομέα του περιβάλλοντος αποδίδεται στην ΚΑ. Ταυτόχρονα διαδεδομένη είναι η άποψη πως η ΚΑ οφείλεται κυρίως ή αποκλειστικά στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες.
Άλλοι επιστήμονες όμως ισχυρίζονται πως πρόκειται για κλιματικές αλλαγές που συνέβαιναν και θα συμβαίνουν στον πλανήτη μας σαν αποτέλεσμα άλλοτε της ηλιακής δραστηριότητας, άλλοτε των μεταβολών της τροχιάς της γης, των ηφαιστειακών εκρήξεων κοκ.
Ότι και εάν ισχύει, στη Θεσσαλία βιώνουμε σε σταθερή βάση την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, την μείωση των βροχοπτώσεων, χωρίς όμως αυτό να αποτελεί άλλοθι για την διεύρυνση των υδατικών ελλειμάτων, την υποβάθμιση των εδαφών, την διαρκή επιδείνωση των υδάτινων (και όχι μόνο) οικοσυστημάτων.
[2]Κατά την περίοδο 2000-2022 η άντληση υπόγειων υδάτων αυξήθηκε κατά 80%.
[3]Πιο αναλυτικά, ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ,19/5/25.
[4] ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 30/5/2025
[5] Αναφερόμαστε στις πολιτικές δυνάμεις που έως σήμερα αρνούνται την ενίσχυση του υδατικού δυναμικού και την δημιουργία υδατικών αποθεμάτων με μεταφορά 250 εκατ.κ.μ.νερού από τον ταμιευτήρα Συκιάς επί του Αχελώου. Τα κόμματα αυτά αντικειμενικά συμπορεύονται με την κυβερνητική αδράνεια, ενώ για την ώρα απορρίπτουν στην πράξη την μόνη δημοκρατική διέξοδο την οποία με υπομνήματα και παραστάσεις στις κοινοβουλευτικές τους ομάδες επανειλημμένα τους προτείναμε, δηλαδή πρωτοβουλία για οριστική απόφαση σχετικά με την ολοκλήρωση ή όχι των έργων Αχελώου, μέσα από κοινοβουλευτικές διαδικασίες και αποφάσεις.
