Δεν είναι μόνον οι αριθμοί που κραυγάζουν. Δεν είναι οι στατιστικές που καταδεικνύουν τη βαθιά κοινωνική οδύνη. Δεν είναι ούτε καν τα αποτελέσματα των μετρήσεων και οι ψυχρές γραμμές στα σκληρά διαγράμματα αποτύπωσης της φτώχειας στην οποία έχει οδηγηθεί ένας στους τρεις πολίτες τής χώρας μας κι άλλοι τόσοι που ζουν στο όριο της ένδειας. Είναι τα θλιμμένα πρόσωπα. Είναι τα σβησμένα βλέμματα που κοιτάζουν μονίμως χαμηλά γιατί ο ορίζοντας της ελπίδας μοιάζει απροσπέλαστος. Είναι η αξιοπρέπεια που συνθλίβεται κάτω από το βάρος της ανικανοποίητης ανάγκης. Είναι η αντίληψη ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο, που σαν μιαρό καρκίνωμα, έχει παγιωθεί στη δύσκολη καθημερινότητα αυτού του τόπου. Η φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, όπως η Ελληνική Στατιστική Αρχή προσφάτως αποτύπωσε στην επιστημονική της μελέτη[1], δεν είναι απλώς ένα οικονομικό φαινόμενο, είναι μια βαθιά ηθική και υπαρξιακή κρίση, μια ρωγμή στον ίδιο τον ιστό της Δημοκρατίας αλλά κυρίως στην ίδια μας την ανθρωπιά. Την αντέχουμε άραγε αυτή τη Δημοκρατία;
Αν και θεμελιωδώς, στο πλαίσιο της κοινωνικής αλληλεγγύης, η ίδια η ουσία της Δημοκρατίας προϋποθέτει τη διασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου αξιοπρέπειας για τον πολίτη ως μία από τις αδιαπραγμάτευτες αρχές διακυβέρνησης, αυτό σήμερα μοιάζει περισσότερο ως αόριστη υπόσχεση παρά ως δέσμια υποχρέωση για τους κυβερνώντες. Η φτώχεια στις μέρες μας δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο επαίσχυντος καθημερινός κανόνας για ένα μεγάλο ποσοστό των συμπολιτών μας, κανόνας ο οποίος, μοιραία, οδηγεί στον εκπεσμό του κοινωνικού πολιτισμού μας. Στερεί από τους γονείς τη δυνατότητα να αναθρέψουν τα παιδιά τους όπως έχουν ονειρευτεί. Από τους ηλικιωμένους την αξιοπρέπειά τους, όταν μετρούν τα κέρματα για να μπορέσουν να προμηθευτούν τα φάρμακά τους. Από τους νέους τα διαυγή όνειρα για τη ζωή και το μέλλον τους, αφού αναγκάζονται να πνίξουν τη νεανική ορμή τους μέσα στο τέλμα μιας αβέβαιης οικονομικής στασιμότητας και οπισθοδρόμησης. Ταυτόχρονα, ο διογκούμενος κοινωνικός αποκλεισμός, ως αποτέλεσμα της φτωχοποίησης ολόκληρων κοινωνικών στρωμάτων, αποξενώνει τους πολίτες από θεμελιώδεις κοινωνικές παροχές (πρόσβαση σε απαραίτητες υπηρεσίες υγείας, στην ισότιμη παιδεία, στον πολιτισμό κλπ.) και τους στερεί τα αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης και της αυτοπραγμάτωσής τους. Την αντέχουμε άραγε αυτή τη Δημοκρατία;
Η φτωχοποίηση όμως δεν είναι μόνο υλική, δεν είναι μόνο αδυναμία προμήθειας υλικών αγαθών και υπηρεσιών. Είναι διάβρωση της ελπίδας για το μέλλον, είναι ολοκληρωτική κατάρρευση της εμπιστοσύνης απέναντι σε θεσμούς αλλά και ανθρώπους, είναι αποξένωση από τα ιδανικά και τις αρχές του κοινού βίου. Έχουμε φτάσει στο ντροπιαστικό σημείο να θεωρούμε αυτονόητη και να επιτρέπουμε την υποταγή της κοινωνίας και των πολιτών σε ψυχρούς και απάνθρωπους οικονομικούς δείκτες και να μετράμε την αξία των ανθρώπων σε ευρώ και όχι σε ικανότητες, σε δεξιότητες, σε γνώσεις, σε ταλέντα, σε όνειρα. Η φτωχοποίηση ακυρώνει τελικά την ίδια την ουσία τής πολιτικής κοινότητας αφού κανένας άνθρωπος, λυγισμένος από την ανέχεια και την αβεβαιότητα, δεν μπορεί εν τοις πράγμασι να ασχοληθεί με αυτήν και με τα ιδανικά της. Η φτώχεια δεν είναι προϊόν κάποιου πολιτικού ντετερμινισμού, δεν είναι κάποιο προδιαγεγραμμένο πεπρωμένο, είναι προϊόν συγκεκριμένων πολιτικών αποφάσεων. Κι αυτή η φτώχεια, την οποία έχουμε ως χώρα επιτρέψει να βασανίζει νυχθημερόν ένα τόσο μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας μας, μάς συνθλίβει. Την αντέχουμε άραγε αυτή τη Δημοκρατία;
Ενδεχομένως να είναι απαραίτητη μια νέα κοινωνική συμφωνία ή τουλάχιστον μια νέα κοινωνική, περί των σημαντικών πραγμάτων, θεώρηση. Ο άγονος, για την κοινωνία, κυνισμός τού χρήματος είναι πια κατανοητό και βιωματικά διαπιστωμένο ότι οδηγεί σε ανυπέρβλητα αδιέξοδα ενώ η κτηνώδης ιδιοτέλεια του νεοφιλελεύθερου ατομικισμού δεν οδηγεί πουθενά παρά μόνο σε κοινωνική υπανάπτυξη για τους πολλούς. Το ουσιώδες νόημα της Δημοκρατίας δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο έρωτας για την πόλη, για την κοινωνία, για το ιδανικό της δικαιοσύνης και της ανθρωπιάς. Για το ‘όλον’ κάθε τόπου. Είναι ο διαρκής αγώνας για την κατάκτηση μιας, κατά το δυνατόν, τέλειας ουτοπίας από την οποία κανένας δεν πρέπει να αποκλείεται. Την ονειρευόμαστε άραγε αυτή τη Δημοκρατία; Ή είμαστε φτωχοί ακόμα και στα όνειρά μας;
[1] ΕΛΣΤΑΤ 16/4/2025: https://www.statistics.gr/documents/20181/3d7d2251-2302-9023-5280-a1d962c3a7a5
