Γράφει ο Θωμάς Κυριάκος
Περπατώντας στη Λάρισα, σε μια πόλη που συνεχώς μεταλλάσσεται, αναζητώ εκείνα τα στοιχεία του παρελθόντος που διασώθηκαν, που άντεξαν στη φθορά. Αναζητώ κυρίως τα παλιά της κτίσματα, μονώροφα ή διώροφα, άλλοτε «ταπεινά» και άλλοτε με το συνοδευτικό τίτλο του «αρχοντικού», μιας και τα «νεοκλασικά» έχουν εκλείψει από την πόλη μας εδώ και δεκαετίες. Εκτός από κτίρια αναζητώ και εκείνες τις λεπτομέρειες που προσπερνούμε χωρίς να δίνουμε ιδιαίτερη σημασία, όπως περίτεχνες πόρτες, κλωστρά, ακροκέραμα, παλιές ταμπέλες, ποδόμακτρα, επιφάνειες με αρτιφισιέλ, κολώνες ηλεκτροφωτισμού, απομεινάρια κατεδαφίσεων και αρκετά ακόμη που θα σας αποκαλύψω εν καιρώ.
Στο σημερινό δημοσίευμα θα ασχοληθούμε με τις παλιές πλεκτές κολώνες ηλεκτροφωτισμού. Ένα στοιχείο του αστικού περιβάλλοντος που συναντάμε αρκετά συχνά μπροστά μας, λόγω εναέριας ηλεκτροδότησης της πόλης, χωρίς να παρατηρήσουμε το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένες, αν είναι από ξύλο, μπετόν ή μέταλλο.
Αφορμή για την αναζήτηση των πλεκτών κολώνων της πόλης στάθηκε ο εντοπισμός πριν από αρκετά χρόνια, των δύο πρώτων. Η πρώτη βρίσκεται έξω από το 4ο Δημοτικό Σχολείο, ενώ η δεύτερη στην οδό Παπαναστασίου. Οφείλω να ομολογήσω ότι τις υπόλοιπες κολώνες τις προσπερνούσα χωρίς να δίνω ιδιαίτερη σημασία.
Η χρονολογία τοποθέτησης τους δεν μπορεί να προσδιοριστεί, επειδή δεν υπάρχουν στα αρχεία της ΔΕΗ. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι η ύπαρξη τους στη Λάρισα προσδιορίζεται από τα μέσα της δεκαετίας του 1920. Όπως αναφέρει ο γιατρός-ιστοριοδίφης κ. Παπαθεοδώρου: «ηλεκτρικό φωτισμό είδε η πόλη το 1909, έπειτα από ιδιωτική πρωτοβουλία. Συγκεκριμένα το 1906 τον επάνω όροφο του Μεγάρου του Μεχμέτ Χατζημέτου ενοικίασε ο Ιωάννης Ασλάνης, ένας δαιμόνιος επιχειρηματίας από την Αθήνα και τον διαμόρφωσε σε πολυτελή λέσχη. Για τον λόγο αυτόν και το συγκεκριμένο κτίριο έμεινε γνωστό στην ιστορία της Λάρισας σαν Λέσχη Ασλάνη [1]. Τα καλοκαίρια η Λέσχη άπλωνε τραπεζάκια απέναντι, στον χώρο της Κεντρικής πλατείας. Το 1909 ο Ασλάνης είχε τη φαεινή ιδέα να εγκαταστήσει στα υπόγεια του κτιρίου της Λέσχης μια μικρή μηχανή παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και να φωτίσει τα τραπεζάκια της Πλατείας. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε έκπληξη για τους κατοίκους, οι οποίοι δεν είχαν δει στη ζωή τους ηλεκτρικό φως και έτρεξαν απ’ όλα τα μέρη της πόλης για να θαυμάσουν το γεγονός.
Την ίδια χρονιά το Δημοτικό Συμβούλιο επί δημαρχίας Αχιλλέα Αστεριάδη ήλθε σε συνεννόηση με τον Όμιλο «Πηνειός» από την Κέρκυρα και υπέγραψε σύμβαση, με την οποία παραχωρούσε στην εταιρεία το προνόμιο ηλεκτροδότησης και ύδρευσης της Λάρισας για πενήντα χρόνια. Όμως ο «Πηνειός» δεν μπόρεσε να προχωρήσει σε σοβαρές εργασίες και τo 1913 αναγκάσθηκε να εκχωρήσει τα δικαιώματά της στη Γαλλική «Omnium», η οποία κατάφερε μέσα σε έναν χρόνο να ηλεκτροδοτήσει τα κεντρικά σημεία της πόλης, τα καταστήματα και πολλές κατοικίες. Όμως η έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ανέστειλε τη δράση της και όταν το 1918 επανέλαβε τις εργασίες της, αυτές ήταν υποτονικές, ο φωτισμός ανεπαρκής και διακεκομμένος, με αποτέλεσμα να επισύρει την κατακραυγή του κόσμου. Την κατάλληλη στιγμή διακεκριμένοι πολίτες της Λάρισας έκριναν ότι έπρεπε να απαλλαγούν από την «Omnium» και έπειτα από διαβουλεύσεις συνέστησαν το 1924 επιτροπή με πρόεδρο τον μετέπειτα δήμαρχο Μιχαήλ Σάπκα και μέλη γνωστά πρόσωπα της λαρισαϊκής κοινωνίας και κήρυξαν την «Omnium» έκπτωτη. Και προκειμένου να αντιμετωπίσουν το οικονομικό πρόβλημα που απαιτούσε το θέμα του ηλεκτρισμού και της ύδρευσης της πόλης σύστησαν συνεταιρισμό καταναλωτών, στον οποίο συμμετείχε και ο Δήμος, την οποία ονόμασαν ΕΥΗΛ, δηλ. Εταιρεία Υδρεύσεως Ηλεκτρισμού Λαρίσης.
Η Εταιρεία προχώρησε με γρήγορα και σταθερά βήματα. Η πόλη το 1925 απέκτησε επιτέλους φωτισμό χωρίς εμπόδια και διακοπές και στις 7 Δεκεμβρίου 1930 ο Ελευθέριος Βενιζέλος εγκαινίασε τον Υδατόπυργο, άνοιξε τη στρόφιγγα και το νερό, καθαρό και υγιεινό, έφθασε σε όλα τα σπίτια της Λάρισας.
Τον Αύγουστο του 1940 η ΕΥΗΛ μετονομάσθηκε σε ΟΥΗΛ, δηλ. Οργανισμό Υδρεύσεως και Ηλεκτρισμού Λαρίσης, ο οποίος παρείχε φθηνό ρεύμα και νερό ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Λάρισας. Το 1960 το τμήμα του ηλεκτροφωτισμού του ΟΥΗΛ εξαγοράσθηκε από τη ΔΕΗ και έμεινε στον οργανισμό μόνον η ύδρευση, η οποία το 1974 περιήλθε στον Δήμο και μετονομάσθηκε σε ΔΕΥΛ, δηλ. Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης.» [2]
Δυστυχώς, το 2002 το κτίριο του παλιού ΟΥΗΛ, αφού αποχαρακτηρίστηκε από διατηρητέο, κατεδαφίσθηκε και άρχισαν οι εργασίες ανοικοδόμησης του Δημοτικού Θεάτρου, το οποίο ακόμη και σήμερα, 22 χρόνια μετά, δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Για μία ακόμη φορά ένα ιστορικό κτίριο αντί να διατηρηθεί και να αποκατασταθεί και να δοθεί σε νέα χρήση κατεδαφίστηκε για να ανεγερθεί στη θέση του ένα μεγαλύτερο, πιο «εντυπωσιακό», λογική που εναρμονίζεται με την τάση των τελευταίων δεκαετιών, να συμπεριφερόμαστε δηλαδή με απαξίωση στην ιστορική μνήμη, να αφαιρούμε παλιά τοπόσημα και να προσπαθούμε να δημιουργήσουμε νέα. Νέα ταυτότητα, «νέα προοπτική» στην πόλη.
Υπήρξαν ποικίλες αντιδράσεις σχετικά με την απόφαση αποχαρακτηρισμού και στη συνέχεια κατεδάφισής του, με πιο πρόσφατη του Λαρισαίου σκηνογράφου Γιώργου Ζιάκα: «Την εποχή που ήμουν διευθυντής (στο Θεσσαλικό Θέατρο), το θέατρο είχε ήδη αποκτήσει τη δική του μόνιμη στέγη στο συγκρότημα του Μύλου του Παππά. Είχα κάνει τότε σχέδια για απλή μετατροπή της παλιάς ηλεκτρικής εταιρείας σε ένα πολύ όμορφο θέατρο στα μέτρα του Θεσσαλικού Θεάτρου και των θεατρικών απαιτήσεων της πόλης, κρατώντας τον παλιό χαρακτήρα του κτιρίου, υψώνοντας μόνο έναν πύργο για τις ανάγκες της σκηνής και διατηρώντας μάλιστα μέσα στο φουαγέ τη μεγάλη γεννήτρια που επί χρόνια ηλεκτροδοτούσε την πόλη της Λάρισας. Δυστυχώς η μεγαλομανία της δημοτικής ηγεσίας τα ισοπέδωσε όλα και στη θέση της παλιάς Ηλεκτρικής θεμελίωσε το τεραστίων διαστάσεων Νέο Δημοτικό Θέατρο Λάρισας, το οποίο φοβάμαι, αλλά δεν εύχομαι, ότι θα παραμείνει για χρόνια έτσι.» [3]
Για το θέμα των κατεδαφίσεων και της ιστορικής μνήμης που χάνεται με το πέρασμα του χρόνου στη Λάρισα θα αναφερθούμε σε κάποιο επόμενο δημοσίευμα.
Μετά τις δύο πρώτες κολώνες η αναζήτησή των επόμενων στην πόλη συνεχίστηκε για αρκετό διάστημα. Βρέθηκαν ακόμη οκτώ κολώνες αυξάνοντας τον συνολικό τους αριθμό στις δέκα. Οι υπόλοιπες βρέθηκαν διάσπαρτες σε διάφορα σημεία της πόλης και ορισμένες εξ΄ αυτών χάρη στη βοήθεια φίλων, που παρακολουθούσαν μέσω διαδικτύου αυτή την αναζήτησή μου στους αστικούς περιπάτους μου. Ας δούμε τα σημεία όπου εντοπίστηκαν οι υπόλοιπες οκτώ.
Η 7η κολώνα αποτέλεσε εικαστική παρέμβαση σε έναν από τους εναπομείναντες μεταλλικούς στύλους της ΕΥΗΛ, στην οδό Ερυθρού Σταυρού. Την παρέμβαση διοργάνωσαν και υλοποίησαν με την υποστήριξη του ΔΕΔΔΗΕ, ο Γιάννης Πέτρου και ο Κωστής Τσιάχας, υπό την επιμέλεια της Βαλεντίνης Μαργαριτοπούλου, με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας των Τεχνών του Δρόμου και της Ελεύθερης Έκφρασης στο Δημόσιο Χώρο.
Όπως ανέφερε η κα Βαλ. Μαργαριτοπούλου: «Ένα μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς μετουσιώθηκε σε πίδακα χρωμάτων που αναβλύζει την ενέργεια της τέχνης του δρόμου και της πόλης. Για την εικαστική παρέμβαση, με τίτλο Ελέκτρο230, χρησιμοποιήθηκαν τα επτά βασικά χρώματα -μαζί με το λευκό, το μαύρο και το χρυσό- που συμβολίζουν και αντιπροσωπεύουν όλο το χρωματικό φάσμα όπως και την ποικιλομορφία και την διαφορετικότητα της πόλης. Με το χρώμα, τιμάται το βασικό εργαλείο της τέχνης της ζωγραφικής του δρόμου ενώ με την επιλογή ενός τρισδιάστατου αντικειμένου ως καμβά υπογραμμίζεται η ποικιλομορφία του αστικού περιβάλλοντος και η ανάγκη επισήμανσης και επανανοηματοδότησης του. Η τέχνη του δρόμου όπως και η αστική ζωή είναι μια βαθιά θεμελιακή ανθρώπινη εμπειρία με πολυεπίπεδες αναφορές, αυτή αντιπροσωπεύει και αυτή τιμά η συγκεκριμένη εικαστική δράση, δίνοντας έμφαση στο σημαντικό ρόλο της τέχνης στο δημόσιο χώρο και υπερασπίζοντας μια δημόσια τέχνη στην εποχή που το δημόσιο και ως χώρος και ως αίσθημα πλήττεται βάναυσα. Η Παγκόσμια Ημέρα των Τεχνών του Δρόμου και της Ελεύθερης Έκφρασης στο Δημόσιο Χώρο ξεκίνησε το 2007 στη Γαλλία, με πρωτοβουλία της Ομοσπονδίας Καλλιτεχνών των Τεχνών του Δρόμου (Federation des Arts de la Rue) και έκτοτε γιορτάζεται κάθε χρόνο το τελευταίο Σάββατο του Οκτωβρίου, Στόχος των εκδηλώσεων είναι να εκφραστεί η αναγκαιότητα της ύπαρξης της Τέχνης στο δημόσιο χώρο και η επικοινωνία των καλλιτεχνών με το κοινό, μέσα σε ένα φυσικό πλαίσιο που διαφέρει από αυτό των παραδοσιακών καλλιτεχνικών εκδηλώσεων.» [4]
Αυτές είναι μέχρι στιγμής οι δέκα πλεκτές κολώνες ηλεκτροφωτισμού που εντοπίστηκαν, βρίσκονται έως και σήμερα σε ενεργή χρήση από το δίκτυο ηλεκτροδότησης της πόλης μας. Αν και τα περιθώρια εύρεσης νέας κολώνας στενεύουν η αναζήτηση συνεχίζεται κυρίως χάρη στη βοήθεια των φίλων μου!
Το οδοιπορικό μας στην παλιά Λάρισα συνεχίζεται…
Θωμάς Ζ. Κυριάκος
thomask.larissa@gmail.com
Μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας
[1] «ΝΟΣΤΑΛΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ – Η οδός Κύπρου (Μέρος Β)», του Θωμά Ζ. Κυριάκου, δημοσιεύτηκε στη Larisspress στις 12 Μαΐου 2020
[2] «ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ… Το Κτίριο του Ηλεκτροφωτισμού (ΟΥΗΛ)», του ΝΙκ. Παπαθεοδώρου, δημοσιεύτηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ στις 22 Μαΐου 2022
[3] «Γιώργος Ζιάκας: Τα 50 χρόνια καριέρας ενός κορυφαίου σκηνογράφου», της Αργυρώς Μοζώνη, δημοσιεύτηκε στη Lifo στις 20.8.2023
[4] «ΕΙΚΟΝΕΣ: Εικαστική παρέμβαση σε στύλο ηλεκτρισμού στη Λάρισα», δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα Parallaximag.gr στις 2 Δεκεμβρίου 2021
