Ειρήνη Μαλάμου: Ο χρησμός της κουκουβάγιας
2022 επιμέλεια Κατερίνα Λελούδη
εκδ. Α.Α.Λιβάνη σελ.529
της Νατάσας Παπουτσή
Υπάρχουν ορισμένες λέξεις που έχουν μια δύναμη παράξενη, μεταφυσική σχεδόν. Ηχούν στα αυτιά και επιβάλλονται μόνο με τον ήχο, μπορεί και να αγνοείς το νόημά τους αλλά με κάποιο τρόπο αντιλαμβάνεσαι ότι είναι σημαντικές. Τέτοιες λέξεις είναι το φιλότιμο, το κέφι, η μπέσα. Οι Έλληνες ξέρουμε το φιλότιμο ή το κέφι και δεν είναι τυχαίο που οι λέξεις αυτές δεν μεταφράζονται σε άλλες γλώσσες όπως και το ότι όλοι στην Ελλάδα γνωρίζουν την σημασία τους.
Η μπέσα επίσης είναι τέτοια λέξη. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, λέξη μοναδική και αυτή χωρίς πληθυντικό που δεν είναι όμως Ελληνική. Προέρχεται από την αρβανίτικη διάλεκτο που πέρασε και στα Ελληνικά. Λέξη με ιδιαίτερο βάρος που σημαίνει την τήρηση του δοσμένου λόγου και την έντιμη συμπεριφορά απέναντι στον άλλο. Μπέσα έχει αυτός που σέβεται τα ήθη και τα έθιμα της αρβανίτικης κοινότητας. Είναι ένας κώδικας τιμής εθιμοτυπικός δηλ. κώδικας που σέβεται τον άγραφο νόμο μιας ομάδας ανθρώπων. Όχι, δεν την είδα Μπαμπινιώτης. Διάβασα τον Χρησμό της κουκουβάγιας της Ειρήνης Μαλάμου και το έχω ξαναπεί, ο συνειρμός είναι άτιμο πράγμα!
Η ιστορία είναι αληθινή και αναφέρεται σε μια οικογένεια Αρβανίτες που ζουν στην Χασιά, αρβανιτοχώρι του νομού Αττικής. Ο Μάρκος παίρνει ‘’άστε ντούε’’ δηλ. με το έτσι θέλω γυναίκα του τη Μαρία και αποκτούν γιό, τον Αποστόλη, που ξεχωρίζει ανάμεσα στα υπόλοιπα παιδιά τους. Κράμα αλλιώτικο αλλά με όλα τα χαρακτηριστικά της αρβανίτικης φάρας. Αγύριστο κεφάλι, αρβανίτικο! Ο Αποστόλης μεγαλώνοντας ονειρεύεται να αποκτήσει δύναμη και πλούτο, έρχεται σε σύγκρουση με τον πατέρα του και χαράζει την δική του πορεία. Κάνει γάμο συμφέροντος με την Κατίνα και αποκτούν δύο γιούς και μια κόρη.
Η πορεία της οικογένειας ακολουθεί την ιστορία της Ελλάδας. Από το 1920 έως το 1944 οι ήρωες στήνουν τις ζωές και τα όνειρά τους που όμως γίνονται κομμάτια λόγω του πολέμου, της πείνας και της Γερμανικής Κατοχής. Οι δυο γιοί τους σκοτώνονται από τους Γερμανούς και η κόρη διαπράττει μια τεράστια ύβρι! Ζευγαρώνει με Γερμανό και εξαφανίζεται στη συνέχεια για να κρύψει την ντροπή και να σώσει την ζωή της και την ζωή του παιδιού της από την οργή του πατέρα.
Στα 1959 η εξαφανισμένη κόρη Μαρία βρίσκεται παντρεμένη με τον Στέφανο Αρζινό, ζει στον Πειραιά και έχει έναν γιό, τον Αλέξανδρο. Ο Στέφανος, φίλος και σύντροφος του αδελφού της Χρήστου, σκοτώνεται σε εργατικό ατύχημα και μάνα και γιός παλεύουν μόνοι να προχωρήσουν χωρίς προστάτη. Η μάνα βρίσκει δουλειά στο σπίτι του παλιού εργοδότη του άντρα της σαν γκουβερνάντα της κόρης του Έλενας και ο γιός της γίνεται κι αυτός ο έμπιστός του, το δεξί του χέρι σε παράνομες δραστηριότητες. Οι επιλογές του τον οδηγούν σε αδιέξοδο και αναγκάζεται να μπαρκάρει για να ξεφύγει σε ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή. Ο Αλέξανδρος αφήνει πίσω την Μαρία μόνη αλλά και την αγαπημένη του Έλενα. Έρωτες και όνειρα μένουν ανεκπλήρωτα!
Οι ήρωες της Ειρήνης Μαλάμου είναι άνθρωποι σκληροί, με αδυναμίες αλλά και με μπέσα που χαρακτηρίζει το αρβανίτικο αίμα τους. Πλέκουν ένα γαϊτανάκι ακολουθώντας πότε παράλληλες και πότε αντίθετες πορείες. Έρχονται αντιμέτωποι με τα λάθη και τις επιλογές τους, αυτοτιμωρούνται αλλά και εξελίσσονται κάνοντας την αυτοκριτική τους. Το κείμενο είναι εκτενέστατο τόσο χρονικά (φτάνει ως το 1983) όσο και ποιοτικά όσον αφορά στην πλοκή και την εμπλοκή των ηρώων μεταξύ τους. Και αυτό που κυριαρχεί είναι ακριβώς αυτό που πρεσβεύει η αρβανίτικη νοοτροπία. Η μπέσα, το να μπορέσουν οι ήρωες να κρατήσουν τον λόγο τους, να προστατέψουν την τιμή τους. Από αυτή την μπέσα έρχεται και η κάθαρση και κάποια στιγμή όλα μπαίνουν στη θέση τους. Τα μυστικά βγαίνουν στο φως και οι ήρωες δικαιώνονται, καθένας παίρνει αυτό που του αναλογεί. Ένα βιβλίο ευχάριστο, καλογραμμένο και τουλάχιστον έντιμο. Εγώ το απόλαυσα…
