Συνέντευξη στον ΛΕΥΤΕΡΗ ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΟΥ
«Γνωρίστηκε» και αγαπήθηκε από τους πολλούς όταν κυκλοφόρησε το μαγικό «Ταγκό των Χριστουγέννων». Ο Γιάννος Αιόλου δεν είναι από τους δημιουργούς που μιλάει συχνά. Επιλέγει να το κάνει μέσα από το έργο του, όταν οι νότες που αναπηδούν στο μυαλό του, μέσω μιας μαγικής τέχνης, όπως είναι η μουσική, αρχίζουν να αναπηδούν στην ψυχή του καθενός από αυτούς που επιλέγουν τα πιο όμορφα ταξίδια στο άγνωστο.
Ο ίδιος με αφορμή τη νέα του δουλειά που φέρει το τίτλο «Νάρκισσος» εξομολογείται στη LarissaPress τα στοιχεία που τον ωθούν στη δημιουργία, καθώς και εκείνα που τον καθορίζουν ως δημιουργό. Μιλάει για την τέχνη της μουσικής και τον τρόπο με τον οποίο επιδρά πάνω μας, ενώ με αφορμή τα δυστοπικά στοιχεία που αναγνωρίζουμε πλέον στην καθημερινότητα μας, βρίσκει την ευκαιρία να μας συστήσει το νέο του έργο. Γιατί όμως «Νάρκισσος» και πόσο σχέση μπορεί να έχει το έργο του με τις… «μάσκες» της εποχής μας;
Μαγεμένος, ακούγοντας τη νέα του σύνθεση, μαγεύομαι περισσότερο διαβάζοντας τα γραπτά του. Τα μηνύματα που εκπέμπουν ταυτόχρονα οι ήχοι και οι λέξεις. Ο Γιάννος Αιόλου, σεμνός, ευγενικός και διεισδυτικός ακουμπάει τους νευρώνες του ανθρώπου που είναι έτοιμος να εισχωρήσει στην προσωπική του άβυσσο, ξεκινώντας την προσπάθεια της εσωτερικής ανασκόπησης.
Πόσο βαθιά, πόσο μακριά, μπορεί να φτάσει τελικά ο άνθρωπος…
– «Νάρκισσος»… η νέα σας δουλειά, την οποία αν δεν κάνω λάθος δουλεύετε χρόνια. Γιατί επιλέξατε αυτό τον τίτλο για να μας την συστήσετε;
Πρόκειται για ένα ορχηστρικό έργο, για κουιντέτο εγχόρδων και πιάνο, που καταπιάνεται με θέματα που απασχολούν τη σκέψη μου και την ψυχή μου – με την έννοια ότι ενυπάρχουν σε μουσικές φράσεις, ηχοχρώματα, τρόπο γραφής χωρίς την εκούσια παρέμβασή μου πολλές φορές, δηλαδή με την ομορφιά, την ισορροπία ή όχι που φέρνει η συμμετρία, την θνητότητα…
Η ομορφιά στην αρχαιότητα λατρεύτηκε και ‘θεοποιήθηκε’. Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι μέσα από το ‘κάλλος’ (όχι μόνο το φυσικό βέβαια) φτάνουμε στη ‘Θέωση’. Αργότερα η έννοια της ομορφιάς πέρασε από πολλές φάσεις, άλλες φορές λατρείας και αυτοσκοπού και άλλες κατάκρισης και απαγόρευσης. Όμως, γιατί μας έλκει η ομορφιά; Μάλλον γιατί μας κάνει να ελπίζουμε ότι υπάρχει εκεί έξω κάτι ανώτερο, κάτι καλύτερο, κάτι τέλειο που μπορούμε να ζήσουμε. Όταν αυτή την ομορφιά τη θαυμάζουμε σε κάτι έξω από εμάς είναι χαρά, γαλήνη, ελπίδα, ερωτισμός, φως, κινητήρια δύναμη για να βελτιωθούμε, να αλλάξουμε. Όταν ο θαυμασμός έχει αντικείμενο κυρίως τη δική μας ‘εικόνα’, πολλές φορές εκτός από μια αυτοπεποίθηση φέρνει αναπόφευκτα και ένα κλείσιμο στον εαυτό μας. Δεν υπάρχει λόγος να καλυτερεύσουμε… η θέση υπεροψίας είναι ουσιαστικά μια κατάσταση δυστυχίας, γι αυτό και πολλές φορές μιλώ για την μελαγχολία της ομορφιάς, για την αυτοκαταστροφική δύνη του Ναρκισσισμού.
Ο Νάρκισσος είναι ο γνωστός αρχαιοελληνικός μύθος, που όμως είναι τόσο επίκαιρος διαχρονικά. Σήμερα οι άνθρωποι ελλείψει μιας ουσιαστικής επικοινωνίας, και ενός εσωτερικού διαλόγου με τον εαυτό τους και τους γύρω τους προσπαθούν να ανακατασκευάσουν ένα προσωπείο μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, όπου ο Ναρκισσισμός παίρνει επικές διαστάσεις. Βλέπουμε συμπεριφορές ανθρώπων με μεγάλο βαθμό αμετροέπειας. Οι άνθρωποι προσπαθούν να εντυπωσιάσουν τους εκατοντάδες άγνωστους φίλους τους προβάλλοντας ένα προφίλ που δεν έχει καμία σχέση με αυτούς, με απίστευτη έως χθες προσποίηση με την ελπίδα να τους θαυμάσουν όλοι αυτοί οι άγνωστοι φίλοι. Γιατί ίσως τότε αντέξουν πιο εύκολα την εσωτερική τους ανάγκη να είναι κάποιοι άλλοι. Μόνο που αυτό κάνει τα πράγματα πάντα χειρότερα.
Με απασχολούσε πάντα η ομορφιά κάθε είδους, η φυσική, η ομορφιά της σκέψης, της ψυχής, των πράξεων, της κίνησης, του φωτός, και η επίδραση που έχει στις ζωές μας, κυρίως όταν δεν την κοιτάζουμε κατάματα αλλά με την περιφερειακή μας όραση την διαισθανόμαστε. Με απασχολεί όπως λέτε πολλά χρόνια. Είναι ένα έργο που ξεκίνησα να το γράφω το 2008, πέρασε από πολλές μορφές, και οριστικοποιήθηκε σήμερα.
Η ηχογράφηση και η βιντεοσκόπηση έγινε στην αίθουσα συναυλιών της Φιλαρμονικής της Σόφιας από το Κουαρτέτο Quarto.
– Θα μπορούσα να διακρίνω και μια «κοινωνική αντίφαση», αν μου επιτρέπεται η φράση, όσον αφορά τον τίτλο, στη λογική πως η πανδημία και η χρήση της μάσκας μας καθηλώνει σε εικόνες ομοιομορφίας. Αλήθεια πόσο σας επηρέασε καλλιτεχνικά όλη αυτή η καθημερινότητα που πλέον αποκτά δυστοπικά στοιχεία;
Πράγματι ένα μεγάλο μέρος της δυσκολίας και δυστυχίας, πέρα από το προφανές της αρρώστιας και τις απώλειες τόσων ανθρώπινων ζωών, που φυσικά δεν συγκρίνεται με τίποτα άλλο σε βαρύτητα, είναι και η έλλειψη δύο στοιχείων στη ζωή μας: αφενός της εγγύτητας, το να είμαστε κοντά, να αγγίζουμε τους ανθρώπους, να τους ασπαζόμαστε κάθε φορά που τους χαιρετούμε, ακόμη και τους όχι πολύ κοντινούς μας, και αφετέρου ‘το πρόσωπο’, η ανάγκη να βλέπουμε το πρόσωπο των ανθρώπων. Η μάσκα δεν είναι μόνο μυστήριο όπως στο καρναβάλι της Βενετίας, είναι και ένας άχρωμος καμβάς, ένα κενό, μια απουσία. Η απουσία του προσώπου μας επηρεάζει βαθιά όλους μας, ακόμη κι αν δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει ακόμη. Για όλα αυτά θα μιλήσουμε μάλλον όταν θα έχει περάσει ο άμεσος κίνδυνος της υγείας.
Όπως καταλαβαίνετε, είναι ένα μεγάλο πλήγμα στο Ναρκισσισμό μας… να μην μπορούμε να δείξουμε το πρόσωπό μας… αστειεύομαι, αλλά είναι πολύ σοβαρό και ουσιαστικό και επιτείνει την κοινωνική απόσταση.
Με επηρέασε φυσικά η καθημερινότητα με τα δυστοπικά στοιχεία όπως λέτε. Γι αυτό και μέσα στην καραντίνα ξεκίνησα να γράφω ένα έργο που το ονομάζω ‘Η Γέννηση του Άλλου’. Είναι ένα έργο που μιλά για την επιστροφή στην πίστη ότι ο ‘Άλλος’, αυτός ο ‘έξω από εμάς’, μπορεί να είναι η ‘ολοκλήρωσή μας’, η ‘τελείωσή μας’, με όποιους όρους κι αν το θέσετε, κοινωνικούς, προσωπικούς, φιλοσοφικούς. Σήμερα υπάρχει ο φόβος ότι εν δυνάμει ο ‘Άλλος’ είναι ο ‘εχθρός’ μου, ο κίνδυνος μόλυνσης, εν δυνάμει ο θάνατος. Αυτή είναι η αρχή του τέλους της κοινωνίας όπως την ξέρουμε. Πρέπει πάση θυσία να επιστρέψουμε στην αγάπη του άλλου, στο καθρέφτισμα. Στην πεποίθηση ότι ο καθρέφτης μας υπάρχει και μας κάνει να γνωρίζουμε τον εαυτό μας και να γινόμαστε πιο ‘ολόκληροι’ μέσα από την διαδικασία. Όμως γι αυτό το έργο θα μιλήσουμε άλλη φορά, ίσως τα Χριστούγεννα του 2022, αν όλα έχουν πάει καλά με τους περιορισμούς των κλειστών χώρων.
– Για ποιον γράφετε μουσική;
Ο Peter Greenaway είχε πει κάποια στιγμή ‘οι ταινίες μου αρέσουν σε 17 άτομα, μπορώ να σας δώσω ονόματα και τηλέφωνα’… γνωστός προβοκάτορας.
Είναι σημαντικό να μην έχει απάντηση αυτή η ερώτηση κε Παπαστεργίου. Αν έχει, δεν είναι τέχνη. Είναι κάτι σαν ‘προσωπικό γράμμα’ που έχει συγκεκριμένο αποδέκτη. Αν σε ενδιαφέρει το ‘Α’ κοινό ή το ‘Β’ (π.χ. το πλατύ ή το ακαδημαϊκό ή όποιο άλλο) το έργο σου αναγκαστικά φέρει αυτούς τους περιορισμούς, του να είναι αποδεκτό μέσα σε ένα πλαίσιο.
Όταν γράφω για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση αυτό το πλαίσιο μπαίνει από την ανάγκη εξιστόρησης, υπηρέτησης της συναισθηματικής πλοκής – γιατί η μουσική αυτό παρέχει. Όταν όμως γράφω ένα έργο για το ακροατήριο, οφείλω να γράφω χωρίς αυτούς τους περιορισμούς. Όσο περνά ο καιρός αισθάνομαι αυτή την ανάγκη όλο και μεγαλύτερη, γιατί μόνο έτσι είμαι πραγματικά ελεύθερος.
Η μουσική τέχνη επίσης δεν έχει σχέση με την διασκέδαση, με την μόδα, την εποχή… ούτε με τη ψεύτικη λάμψη ή την αλαζονεία των ποπ ειδώλων, δεν είναι life style. Είναι μια μάχη, είναι μια πορεία πολύ βαθιάς αυτογνωσίας κάθε δημιουργού, στο σκοτάδι, στη σιωπή. Και μέσα από αυτή τη βουτιά επιστρέφει μουσική, επιστρέφουν κώδικες που μετά την καταγραφή τους και την επεξεργασία τους μπορείς να μοιραστείς με όσους ενδιαφέρονται να σε ακολουθήσουν στο ταξίδι σου. Είναι υποχρέωση του καθενός που φέρει μια γνώση, ένα ταλέντο και το κουράγιο να κάνει αυτή την πορεία, να την μοιραστεί με όλους, χωρίς περιορισμούς και συγκεκριμένους αποδέκτες.
– Ποιο είναι το καλύτερο «διαβατήριο» για κάποιον που θέλει να εισχωρήσει στον δικό σας, μουσικό, κόσμο;
Θα μπορούσα κι εγώ και όσοι ασχολούμαστε με την δημιουργία να μιλάμε για χρόνια, χωρίς να λέμε τίποτα νέο ή ουσιαστικό. Γιατί στο τέλος αυτό που μετρά είναι η διαδικασία της ‘συγκίνησης’, και ίσως της ‘μέθεξης’, αν και όταν κατορθώνεται.
Δεν είμαι οπαδός αυτών που λένε ότι η τέχνη είναι μόνο για τους μυημένους. Την τέχνη μπορούν να την ‘καταλάβουν’ όλοι. Ένα έργο τέχνης μπορεί και πρέπει να συγκινεί τους πάντες, με διαφορετικούς τρόπους τον καθένα, όμως αν είναι πραγματικά αληθινό, δεν νομίζω ότι χρειάζεσαι ‘διαβατήριο’ για να ‘μπεις’. Λέω συχνά ότι η τέχνη είναι για να ‘γυμνάζει’ τους συναισθηματικούς μας μύες, για να μας κάνει πιο καλούς στο να αναγνωρίζουμε και διαχειριζόμαστε συναισθήματα. Για τις ιδέες έχουμε τα βιβλία, για το σώμα τα γυμναστήρια, για την συγκίνηση έχουμε τις τέχνες, την μουσική στη δική μου περίπτωση.
Η μουσική που υπηρετώ, που δεν βασίζεται στον λόγο, έχει την δύναμη να δημιουργεί εικόνες και συναισθήματα πέρα από συγκεκριμένα πλαίσια που βάζουν πολλές φορές οι στίχοι, ή η ιστορία μιας ταινίας. Αυτό αφήνει ελεύθερο τον ακροατή να πλάσει μέσα του τον ‘χώρο’ που θα τοποθετήσει την μουσική μου, να αναπλάσει μέσω των δικών του εικόνων τα συναισθήματα, τις ιστορίες στις οποίες θέλει να ταξιδέψει ο ίδιος. Αρκεί απλά να ‘επιτρέψει’ στη μουσική να τον συγκινήσει, να τον αλλάξει. Το μόνο που χρειάζεται είναι να θέλει κάποιος να ‘συμμετέχει’, χωρίς προσδοκίες, χωρίς να έχει κάτι στο μυαλό του από πριν, και να αφεθεί στο ταξίδι. Όλα τα άλλα, αν είναι, θα έρθουν μόνα τους.
Ως φόρμα προσπαθώ να έχω στη μουσική μου μια πολύ-επίπεδη δομή, δηλαδή να είναι εύκολο να προσεγγίσει και ο ακροατής που δεν είναι μυημένος στην ορχηστρική λόγια μουσική, αλλά και αυτός που είναι, όσο προχωρά να ανακαλύπτει νέα πράγματα, και σε κάθε άλλη ακρόαση να του αποκαλύπτονται πράγματα που σιγά-σιγά γεννούν μέσα του νέα συναισθήματα, νέα ταξίδια. Και πάλι, είναι μια ευθύνη που αισθάνομαι, το έργο μου να ‘προσκαλεί’ και να μην αποκλείει κανένα.
– Ακούγοντας τα νέα σας κομμάτια έπιασα τον εαυτό μου ως παρατηρητή ενός δράματος που κορυφώνεται. Είναι τελικά αυτή η μαγεία της μουσικής; Να μπορεί να ταξιδεύει ο καθένας μέσα σε ένα σύμπαν, ανάλογα με αυτά που κουβαλάει μέσα του; Ή είναι κάτι άλλο;
Η μουσική όπως και κάθε έργο είναι εξ ορισμού ένα ‘ταξίδι’. Ξεκινά από τη σιωπή και καταλήγει εκεί. Το ενδιάμεσο οφείλει να είναι ένα ταξίδι σε ένα κόσμο συναισθημάτων. Προφανώς πρέπει να εμπεριέχει άρτιες, αληθινές συγκινησιακά συνθήκες, άλλες φορές κορύφωσης, άλλης πτώσης, ανάλογα την κάθε φορά. Όμως με κίνδυνο να επαναλαμβάνομαι, το κυρίαρχο είναι η συγκίνηση, η μέθεξη.
– Νιώθετε να συνομιλείτε με την αιωνιότητα όταν γράφετε μουσική;
Δεν ξέρω να σας πω τι είναι η αιωνιότητα. Είναι μια έννοια που δεν την κατέχω. Είμαι απόλυτα συμβιβασμένος με την θνητή φύση μου, και αυτή η θνητότητα όλων των στοιχείων της πραγματικότητάς μας είναι και ίσως η ουσιαστικότερη αιτία θλίψης μου. Όσο κι αν προσπαθώ να σκέφτομαι ότι στη φύση ζούμε κύκλους, και μετά από κάθε χειμώνα έρχεται η άνοιξη, και κάθε κύκλος που κλείνει ανοίγει έναν άλλο, δεν μπορώ να μην κομματιάζομαι σε κάθε αποχαιρετισμό, σε κάθε τι που πεθαίνει και τελειώνει. Και όταν μιλώ για θάνατο τον εννοώ με όλες του τις μορφές, πιο συχνά μπορεί να είναι ο θάνατος της αλήθειας, μιας ιδέας, ενός συναισθήματος.
Άλλωστε ο Νάρκισσος είναι μια ιστορία θανάτου.
Αν με ρωτάτε αν ‘συνομιλώ’ με το ‘επέκεινα’… επίσης δεν γνωρίζω να σας πω, και με φοβίζουν οι μεγαλοσχημίες. Ξέρω ότι είναι πολύ μοναχικός ο δρόμος μου, ξέρω ότι δεν το κάνω γιατί ‘συνομιλώ’ με κάποιον, αλλά γιατί δεν μπορώ να αναπνεύσω αν δεν το κάνω. Είναι ανάγκη να πάω όλο και πιο μακριά, να ξεπεράσω το μέχρι χθες έργο μου, κι αυτό έχει να κάνει με την θνητότητα, έχει να κάνει με την ‘ατέλεια’ που όλοι μας φέρουμε, με την ομορφιά και την ανάγκη να την ‘αγγίξει’ κανείς αυτή την ‘ιδεατή’ ομορφιά. Μια πορεία είναι, ένα ταξίδι, και ως τέτοιο καταγράφεται. Σε νότες και ήχους.
– Θα θέλατε να μου κάνετε μια ευχή για το νέο έτος;
Να εμπιστευτούμε πάλι. Τον εαυτό μας, άρα να χρειαζόμαστε όλο και λιγότερο Ναρκισσισμό, και τους άλλους, για να ζήσουμε όλα αυτά που αξίζουν το ‘μαζί’.
Ο Νάρκισσος κυκλοφορεί σε CD και ψηφιακά: https://sym.ffm.to/om8x8aq
Ο ‘Νάρκισσος’ αποτελείται από 4 μέρη συνολικής διάρκειας 45 λεπτών και είναι ένα έργο για κουιντέτο εγχόρδων και πιάνο.
Η ηχογράφηση έγινε από το Quarto Quartet, κουαρτέτο εγχόρδων, την Nadejda Tzanova στο πιάνο και την Lena Karni στο κόντρα μπάσο.
Movement 1: Light is to blame
Movement 2: Forbidden Self Reflections
Movement 3: Tangled arms of Love
Movement 4: Death is your kiss.
Στα videos υπάρχουν πορτρέτα ανθρώπων από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Χρήστου Καλεμκερή του Δήμου Καλαμαριάς. Οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν ένα πλούσιο καμβά ιστορικών φωτογραφιών από τις αρχές του 20ου αιώνα όπου η τέχνη του πορτρέτου, ατομικού και ομαδικού είχε επίσης κοινωνικές διαστάσεις. Οικογένειες πολλών κοινωνικών στρωμάτων, νέοι αστοί της εποχής αλλά και λαϊκοί άνθρωποι αποθανατίζουν την όψη τους, σε μια προσπάθεια αναζήτησης ταυτότητας, κοινωνικού στάτους, δημιουργίας αναμνήσεων με έμφαση στην ωραιοποίηση, με μια σοβαρότητα και μια σοβαροφάνεια που κάτω από την επιφάνεια γίνεται συγκινητική, αφοπλιστική μέσα στην αφέλειά της.
