Γράφει ο Θωμάς Κυριάκος
Η περίοδος 1941-44 ήταν εκείνη που άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της στην πόλη της Λάρισας. Αρχικά ο καταστροφικός σεισμός της 1ης Μαρτίου 1941 προκάλεσε ανεπανόρθωτες ζημιές στο 60~70% των κτιρίων της πόλης και στη συνέχεια οι αλλεπάλληλοι βομβαρδισμοί αρχικά των Ιταλών, την επόμενη κιόλας μέρα στις 2/3/41 και των Γερμανών στη συνέχεια άλλαξαν ριζικά την εικόνα της πόλης μας.
Μια πόλη που κάθε Άνοιξη την επισκέπτονταν ανελλιπώς οι πελαργοί (η φωτογραφία του εξωφύλλου προέρχεται από το αρχείο του Βύρωνα Μήτου). Οι πελαργοί είναι στη σκεπή του Αρσακείου Λάρισας το οποίο στεγαζόταν στην οδό Ασκληπιού με Ηπείρου (στον χώρο του παλιού ΙΚΑ) και ήταν σήμα κατατεθέν της Λάρισας.
Εκτός από το σεισμό και τους βομβαρδισμούς, που ακολούθησαν, ο ανθρώπινος παράγοντας καθόρισε και την τύχη του παλιού πετρόκτιστου οθωμανικού γεφυριού της πόλης. Οι Νεοζηλανδοί είχαν αναλάβει την περιφρούρηση του οδικού άξονα Ελασσόνας-Λάρισας για να οπισθοχωρήσουν με ασφάλεια οι δυνάμεις των Αυστραλών και των Νεοζηλανδών που αντιστέκονταν στην Γερμανική εισβολή προς το Νότο, μετά την κατάρρευση του Αλβανικού μετώπου.
Πριν 4~4,5 χρόνια έφτασε στα χέρια μου μέσω FACEBOOK μια δυσανάγνωστη σελίδα ημερολογίου από τον Jason Lowe, εγγονό του Νεοζηλανδού στρατιώτη Francis Clive Lowe που ανατίναξε την πέτρινη γέφυρα της πόλης μας. Ο παππούς του ανήκε στην Μηχανοκίνητη Νεοζηλανδική Μεραρχία Ιππικού που είχε αναλάβει να “καλύψει” τα νώτα των Νεοζηλανδών συμμάχων που κινούνταν νότια κατά την οπισθοχώρηση τους από Ελασσόνα μέσω Λαρίσης προς Λαμία και στη συνέχεια στην Αθήνα.
Σήμερα χάρη στις προσπάθειες του Jason Lowe και των διαχειριστών της σελίδας Greece at WWII Archives στο FACEBOOK ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να διαβάσουμε την μαρτυρία του Νεοζηλανδού λοχία μεταφρασμένη. Μια σημαντική μαρτυρία για τις συνθήκες εκείνης της εποχής και την καθοριστική απόφαση των συμμάχων να ανατινάξουν όσες γέφυρες πίστευαν ότι θα καθυστερούσαν τα Γερμανικά στρατεύματα που τους ακολουθούσαν κατά πόδας. Από τις σελίδες ημερολογίου του Νεοζηλανδού στρατιώτη τα κεφάλαια 5, 6 και 7 αναφέρονται στη Λάρισα τα οποία θα σας παρουσιάσω σε τρεις δημοσιεύσεις.
“..Καθώς κατέβηκε ξανά κατευθείαν πάνω μου, τα όπλα του με χτύπησαν δημιουργώντας μια μεγάλη έκρηξη γεμίζοντας το μέρος με καυτό ατσάλι! Έγινα ένα με το έδαφος! Όταν πέρασε από πάνω μου ένιωσα μια ανακούφιση αλλά ήταν προσωρινή. Ο οπίσθιος πυροβολητής του έδωσε ό, τι είχε. Εκρηκτικές σφαίρες γάζωσαν το έδαφος γύρω από τον μικρό λάκκο στο οποίο βρισκόμουν. Έμεινα σαν άγαλμα. Το όπλο μου είχε μπλοκάρει και δεν μπορούσα να κάνω τίποτα παρά να περιμένω. Ξαναήρθε πολύ χαμηλά από πίσω μου. “Αυτή την φορά την έβαψα” σκέφτηκα. Αλλά καμία βολίδα δεν ήρθε για μένα. Αντί γι αυτό μικρές βόμβες προσγειώθηκαν περίπου πέντε με δέκα γιάρδες μακριά. Ήταν μικρές βόμβες κατά προσωπικού που ρίχτηκαν από το αεροπλάνο με το χέρι, όχι πολύ μεγαλύτερες από μια χειροβομβίδα πρέπει να πω, και όχι τόσο ισχυρές όσο μια βόμβα Mills.
Επιτέλους με άφησε μόνο μου και γύρισε προς τη Λάρισα. Κοίταξα το Bren για να βρω την εμπλοκή και για πρώτη φορά παρατήρησα ότι το απόθεμα πυρομαχικών είχε καταστραφεί. Αυτό δεν είχε προκαλέσει την εμπλοκή που ήξερα επειδή το μάγουλο μου ακουμπούσε εκείνο το σημείο όταν είχε σταματήσει, έτσι πρέπει να χτυπήθηκε αργότερα και δεν το είχα καταλάβει εκείνες τις κολασμένες στιγμές.
Δεν υπήρχε τίποτα να κάνω τώρα, αλλά παράτησα εκείνο το λάκκο και το έκανα με μια βιασύνη γιατί τρία Me’s110 κατέβηκαν στον δρόμο βάλλοντας με τα πολυβόλα τους. Ξάπλωσα σε ένα χωράφι με σιτάρι και παρακολουθούσα τους πολυβολητές μας να μην τολμούν να κινηθούν. Πάνω και κάτω από το δρόμο τα τρία μαχητικά-βομβαρδιστικά πηγαινοερχόταν. Έψαχναν για τα πολυβόλα μας αλλά κανείς δεν “τσίμπησε” το δόλωμά τους. Δεν υπήρξε ούτε μια ψυχή να ρίξει ένα πυροβολισμό εναντίον τους.
Στις πέντε το σούρουπο, ο Συνταγματάρχης μας ήρθε και μας βρήκε εκεί που κρυβόμασταν. “Θέλω δέκα άνδρες να πάνε στη Λάρισα και να αναλάβουν μια γέφυρα που είναι έτοιμη για ανατίναξη. Ποιος θα έρθει; Είναι επικίνδυνο παλληκάρια, αλλά πρέπει να γίνει. Ο λοχίας Redmont θα είναι επικεφαλής”. Προχωρήσαμε μπροστά “Θα πάω Sir”. Υπήρχαν πάρα πολλοί εθελοντές και έτσι επέλεξε δέκα άνδρες πλησιέστερους σε αυτόν. Ήμουν ο ένας. Ήμουν χαρούμενος γι ‘αυτό επειδή το να καθόμουνα εδώ δεν ήταν καλό για τα νεύρα μου. Αν είχα μια δουλειά να κάνω, θα ήμουν εντάξει, το να είμαι ανενεργός και να βλέπω τα παιδιά να χτυπούν και να μην μπορώ να κάνω τίποτα γι ‘αυτό, ήταν από μόνο του κακό. Για πολλά από τα παλικάρια μας το ατσάλι (σφαίρες και θραύσματα ) τους βρήκε στο σημείο που βρισκόμασταν. Δύο μόνο έπρεπε να τους θάψουμε, αλλά και κάποιοι άλλοι βρίσκονταν σε πολύ κακή κατάσταση.
Με ένα μεγάλο φορτηγό ξεκινήσαμε για τη Λάρισα. Τίποτα δεν συνέβη στο δρόμο και περάσαμε από την πόλη στη βόρεια πλευρά όπου και σταματήσαμε σε μια μεγάλη γέφυρα από σκυρόδεμα. Όμορφα χτισμένη και εξαιρετική ισχυρή. Ο συνταγματάρχης ήταν εκεί μπροστά μας. Μας έδειξε τι έπρεπε να γίνει και πού να βάλουμε τα εκρηκτικά. Είχαμε μόλις τελειώσει και τότε ο Jack Ray φώναξε.”Οι μπάσταρδοι ξανάρχονται.” Ήρθαν κάπου, είκοσι ή είκοσι πέντε από αυτούς. Η Λάρισα ήταν σε ένα κανονικό χάλι όταν περάσαμε μέσα από αυτήν λίγα λεπτά πριν, αλλά όταν αυτά τα αεροσκάφη την άφησαν, ότι μπορούσε να δει κανείς ήταν σκόνη και σωροί από ερείπια. Ο καπνός ερχόταν από παντού.
Ένα μοναδικό περιστατικό συνέβη σε αυτή την επιδρομή. Η Λάρισα είχε αρκετούς πελαργούς και τις φωλιές τους στην οροφή των σπιτιών πριν βομβαρδιστεί η πόλη, αλλά όταν περάσαμε από αυτήν, όλοι είδαμε ότι οι νεκροί πελαργοί είχαν καλύψει τους δρόμους. Κάποιος πελαργός όμως πρέπει να κατάφερε να δραπετεύσει επειδή καθώς τα αεροπλάνα έριχναν το θανάσιμο φορτίο τους που έσπειρε την καταστροφή, πέταξε έξω από την ερειπωμένη πόλη και ήρθε προς το μέρος μας. Όταν ήταν σχεδόν πάνω από μας, γύρισε σε ένα πλήρες κύκλο στον αέρα και έπεσε στριφογυρίζοντας στο έδαφος. Δεν είχε χτυπηθεί από θραύσμα αλλά πέθανε από καρδιακή ανεπάρκεια ή σοκ. Δεν το κατηγόρησα καθόλου αυτό το πουλί γιατί αισθάνθηκα ότι κι εγώ θα μπορούσα να πεθάνω από την ίδια αιτία κάθε στιγμή.
Αφού τα αεροσκάφη φύγανε, ο συνταγματάρχης μας είπε ότι υπήρχε άφθονο φαγητό και ποτό σε ένα αυστραλιανό κυλικείο μόνο διακόσια με τριακόσια μέτρα από το δρόμο. Ήταν έρημο και μπορούσαμε να πάρουμε οτιδήποτε θέλαμε. “Υπάρχουν τόνοι ουίσκυ εκεί παλληκάρια, και πάρα πολύ μπύρα ,και εγώ δεν θα σας κατηγορήσω αν “του δώσετε να καταλάβει” πάλι, γιατί ξέρω ότι θα το χρειαστείτε. Και ξέρω ότι συνηθίζετε να το κάνετε αυτό. Λοιπόν, πρέπει να φύγω τώρα Kia Ora, Kia Toa (επιφωνήματα) θα σας δω όλους αργότερα. ” Τόνισε το “Όλους”, και καθώς έφυγε, ένα από τα παιδιά είπε: “Να ένας πραγματικός μάγκας, στοιχηματίζω ότι θα αντέξει πολύ, τον είχατε δει ενώ τα αεροπλάνα βομβαρδίζανε μέχρι τώρα;” Ήταν τόσο ψύχραιμος όσο και ο πάγος στο Νότιο Πόλο “.
Την επόμενη μέρα δουλέψαμε. Τοποθετώντας τα εκρηκτικά το απόγευμα, τρία από τα παιδιά και ο λοχίας πήγαν στο έρημο δρόμο και επέστρεψαν με δύο H.E. Βόμβες. Ήταν αρκετά μεγάλες αλλά δεν γνώριζα πόσο. Ένας από αυτούς είχε μια σπουδαία ιστορία για το πώς εγκλωβίστηκαν στο δρόμο από βομβαρδιστικά. Ο Jack Ray είχε ένα πολύ στενό “ξύρισμα” (πληγή) όταν μια σφαίρα χτύπησε την καμπίνα του φορτηγού, τρεις ίντσες πάνω από το κεφάλι του. Η τρύπα στο θάλαμο είχε πλάτος δύο ιντσών, ώστε ήταν είτε από μια εκρηκτική σφαίρα είτε ένα θραύσμα από πολυβόλο Me110.
Ολοκληρώσαμε τη παγίδευση της γέφυρας βάζοντας μία από τις βόμβες σε κάθε άκρο της. Με την ποσότητα των υψηλών εκρηκτικών, θα πίστευε κανείς ότι δεν ήταν εύκολο να περπατήσουμε πάνω της με γυμνά πόδια. Αλλά ενώ εργαζόμασταν εκατοντάδες φορτηγά πέρασαν πάνω της κατευθυνόμενα στον νότο. Οι εντολές μας ήταν να περιμένουμε μέχρι να περάσει το τελευταίο από τα μηχανοκίνητα μας. Θα ήταν τα τελευταία φορτηγά και άλλα οχήματα που θα περνούσαν . Μετά από αυτούς θα ήταν τα Γερμανικά τάνκς, και τότε η γέφυρα …έπρεπε να γίνει χίλια κομμάτια…”
Συνεχίζεται…
Θωμάς Ζ. Κυριάκος
thomask.larissa@gmail.com
