Και τότε, πριν διακόσια χρόνια, ο ελληνισμός περνούσε βαθύτατη οικονομική και πνευματική κρίση. Οι εξωτερικές ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες είχαν τελειώσει με το τέλος των Ναπολεοντείων πολέμων και στο εσωτερικό η νεωτερική παιδεία δεχόταν καίρια πλήγματα από το Πατριαρχείο. Σε μια τέτοια περίοδο κρίσης ξέσπασε η επανάσταση του 1821.
Και βέβαια μέσα σε μια δεκαετία δημιούργησε μια σειρά από παρακαταθήκες που μας καθορίζουν έως και σήμερα:
Σε επίπεδο κοινωνικό, ομογενοποίησε τους ραγιάδες σε μια νέα εθνική συλλογικότητα πέρα από τους τοπικισμούς (αυτό συνέβη με πολλές δυσκολίες και εσωτερικούς τριγμούς και αδερφικό αίμα), ενισχύοντας τη συνείδηση του Νεοέλληνα.
Σε επίπεδο πολιτικό, άφησε ως παρακαταθήκη το φιλελεύθερο και δημοκρατικό χαρακτήρα των πολιτευμάτων του αγώνα και στράφηκε στον ευρωπαϊκό παράγοντα (φιλελληνισμός και επίσημη διπλωματία) για να διασφαλίσει τις νίκες των Ελλήνων.
Σε θεσμικό επίπεδο τέθηκαν εκ του μηδενός οι βάσεις για την εγκατάσταση του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Οι επαναστάτες αναζήτησαν στην Ευρώπη την θεσμική τεχνογνωσία και με βάση αυτή προσπάθησαν να εμπεδώσουν στον νέο «Έλληνα πολίτη» την αντίληψη ότι το νεοελληνικό κράτος ήταν πλέον μια πραγματικότητα, η οποία διεκδικούσε τη θέση του στον σύγχρονο κόσμο της νεωτερικότητας.
֎
Εκατό χρόνια μετά, πάλι η Ελλάδα βρισκόταν σε μέγιστη κρίση (η ταπεινωτική ήττα, η Μικρασιατική καταστροφή το 1922, οι πρόσφυγες…) Με όχημα το «ανορθωτικό πρόγραμμα» του βενιζελισμού η Ελλάδα σε μια δεκαετία υπερβαίνει την κρίση με μια νέα ειρηνική επανάσταση. Σε ιδεολογικό επίπεδο εγκαταλείπεται η Μεγάλη Ιδέα (που αφορούσε εδαφικές βλέψεις) και αντικαθίσταται με μια νέα Ιδέα που αφορά την πρόταξη του οικονομικού και κοινωνικού εκσυγχρονισμού, ώστε η Ελλάδα να μπει στη χορεία των αναπτυγμένων ευρωπαϊκών κρατών. Η κατοχύρωση συνόρων, η εγκατάσταση και η οργάνωση των πληθυσμών, η διευθέτηση του εθνικού χώρου καθώς και η ομογενοποίηση των πληθυσμών αποτελούν βασικές προτεραιότητες. Σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο διαμορφώνεται το παρεμβατικό κράτος το οποίο επιβάλλει τη μεγαλύτερη αγροτική μεταρρύθμιση στη Ευρώπη (στην Ελλάδα πλέον κυριαρχεί η μικρή ιδιοκτησία) και τις θεσμικές συνθήκες για να δημιουργηθεί μια εκβιομηχανιζόμενη κοινωνία στα μεγάλα αστικά κέντρα.
֎
Διακόσια χρόνια μετά, το 2021, η Ελλάδα, ως χώρα που βρίσκεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης πλέον, και πάλι κλονίζεται από μια διπλή κρίση: κρίση διχασμού και κρίση οικονομική (με επίκεντρο τα δημόσια οικονομικά). Και οι δύο πυροδοτούν πλήθος άλλων επιμέρους προβλημάτων τα οποία η πρόσφατη πανδημία ήρθε να επιτείνει περαιτέρω (δημογραφικό, παραγωγικότητα, δημόσια διοίκηση, υγεία κλπ)
Στην δεκαετία λοιπόν που ανοίγεται μπροστά μας, διακόσια χρόνια από την επανάσταση του 1821, πάλι τίθεται πιεστικά το μόνιμο «αίτημα» της προσαρμογής στη νεωτερικότητα που διαπερνά την πορεία μας τους δύο τελευταίους αιώνες (μεταρρύθμιση, εκσυγχρονισμός, αναδιάρθρωση, αναγέννηση ή όπως αλλιώς ονομαστεί).
Αυτό σημαίνει ότι επείγει α) ο καθορισμός του περιεχομένου της νεωτερικότητας που επιθυμούμε πλέον σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, β) η αναζήτηση ενός εκσυγχρονιστικού δυναμικού ικανού να αναλάβει το μεταρρυθμιστικό έργο, και γ) η διανοητική κινητοποίηση ώστε να διαμορφωθεί συναίνεση στις βασικές επιλογές του νέου «αφηγήματος» για το οποίο μέχρι σήμερα λίγοι προσπάθησαν και ελάχιστοι συνεισέφεραν. Αυτό θα ήταν η μέγιστη προσφορά τιμής στους επαναστάτες του 1821.
