«Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα»: Λάρισα και τοπόσημα

Γράφει ο Θωμάς Κυριάκος

Σε οποιαδήποτε γωνιά του πλανήτη και όπου κατοικεί άνθρωπος υπάρχει τουλάχιστον ένα σημείο αναφοράς το οποίο χαρακτηρίζει ένα συγκεκριμένο τόπο. Τα χαρακτηριστικά σημεία αναφοράς, τα τοπόσημα, είναι συνήθως κάποιο κτίσμα, μια γέφυρα, ένα μνημείο ή ένα αξιοθέατο.

Τα σημεία της πόλης μας που φωτογραφήθηκαν περισσότερο, τα τοπόσημα της, από την απελευθέρωση του 1881 και μετά, ή αποτελούσαν και παλαιότερα σημεία αναφοράς της πόλης ήταν, ο Πηνειός με την οθωμανική γέφυρα και το επιβλητικό τζαμί του Χασάν μπέη,

ο λόφος Ακροπόλεως, με την εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου, το ρολόι της πόλης

και το Μπεζεστένι,

ο Υδατόπυργος,

το πάρκο Αλκαζάρ με το ομώνυμο ποδοσφαιρικό γήπεδο και τα τελευταία χρόνια το “Ξίφος”, το μνημείο της εθνικής αντίστασης φιλοτεχνημένο από τον Λαρισαίο γλύπτη Φιλόλαο Τλούπα,

ο Μύλος του Παππά με τα Ταμπάκικα,

η παλιά Δημοτική Αγορά και το γειτονικό Γενί Τζαμί,

η Αβερώφειος Γεωργική σχολή, μέσα από τα διηγήματα του Μ. Καραγάτση και του Συνταγματάρχη Λιάπκιν,

η κεντρική πλατεία με τη Λέσχη Αξιωματικών,

η πλατεία Ταχυδρομείου με τα νεοκλασικά της σπίτια και την κλινική του Γ. Κατσίγρα,

οι δύο σιδηροδρομικοί σταθμοί της, ο “Διεθνής” και ο “Θεσσαλικός”.

Βλέποντας όλες αυτές τις παλιές καρτ ποστάλ και ανασύροντας από την μνήμη μου παιδικές αναμνήσεις της δεκαετίας του ’70 και του ’80 από το παλιό ρολόι, την «Τετάρτη», τα λιγοστά εναπομείναντα κτίρια της κεντρικής πλατείας και της Ταχυδρομείου, τη Δημοτική Αγορά, το Παζάρι, στο χώρο του Αλκαζάρ, αναρωτιέμαι ποιά νέα σημεία αναφοράς έχει αναδείξει η σημερινή Λάρισα εκτός του Α’ Αρχαίου θεάτρου; Ποια καινούργια τοπόσημα έχει προσθέσει στην ταυτότητα της πόλης;

Κατά την ταπεινή μου άποψη η αναδημιουργία ενός παλιού σημείου αναφοράς, όπως του Ρολογιού, στον κορεσμένο χώρο του λόφου Ακροπόλεως και σε διαφορετικό σημείο από τη φυσική του θέση, δεν έχει να προσθέσει κάτι καινούργιο στον ήδη επιβαρυμένο αισθητικά χώρο. Δεν μπορούμε να εναποθέτουμε συνεχώς πάνω του, ανεξέλεγκτα, επιτύμβιες στήλες, ανδριάντες, σιδεριές κ.α. χωρίς μελέτες. Ο Λόφος πρέπει να αντιμετωπιστεί συνολικά ως μνημείο, εξάλλου η ιστορικότητα του χώρου είναι γνωστή σε όλους [1]. Γι΄ αυτό το λόγο πιστεύω ότι πρέπει να δημιουργήσουμε νέα σημεία αναφοράς, για να αναδείξουμε την ταυτότητα της σημερινής Λάρισας, αυτής που θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές. Το Αρχαίο Θέατρο ας αποτελέσει τον κινητήριο μοχλό για όλες αυτές τις εξελίξεις.

Η ευτυχής συγκυρία που παρουσιάζεται σήμερα, για την ανάδειξη του μεγαλείου αυτού του ιστορικού μνημείου, με την ολοκλήρωση της διαδικασίας απαλλοτρίωσης 13 ιδιοκτησιών του οικοδομικού τετραγώνου που περικλείεται από τις οδούς Βενιζέλου, Απόλλωνος, Ύδρας και Παπαναστασίου και της οριστικής απόφασης που πρέπει να παρθεί άμεσα για την απαλλοτρίωση των ιδιοκτησιών που είχαν δεσμευθεί το 1989, επί Δημαρχίας Λαμπρούλη, με αφορμή την τότε επικείμενη αποκάλυψη του Θεάτρου και περικλείονται από τις οδούς Βενιζέλου, Παπαφλέσσα, Μητροπολίτου Αρσενίου, Διονυσίου του Φιλοσόφου και κατεδάφιση τους, για να μπορέσει να «αναπνεύσει» το Θέατρο, δεν μπορούμε σήμερα να την αγνοήσουμε αποχαρακτηρίζοντας την περιοχή από κοινόχρηστο χώρο και να περιορίσουμε το Θέατρο στα στενά όρια των όμορων ιδιοκτησιών.

Σχετικά με το τετράγωνο που βρίσκεται απέναντι από το Θέατρο το 2016 ξεκίνησε η διαδικασία απαλλοτρίωσης των κτισμάτων που βρίσκονται στο χώρο, όταν εκταμιεύτηκε από το “Πράσινο Ταμείο”  το ποσό των 7 εκατομμυρίων ευρώ για να πληρωθούν οι ιδιοκτήτες τους. Αν και η αρχική πρόταση περιελάμβανε και το επόμενο τετράγωνο, που περικλείεται από τις οδούς  Ύδρας, Απόλλωνος, Μανωλάκη, Κύπρου και Παπαναστασίου το οποίο εξαιρέθηκε για άγνωστους προς λόγους.

Σήμερα το ποσό των 7 εκατομμυρίων ευρώ είναι ακόμη δεσμευμένο στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων με κωδικό που αφορά τη συγκεκριμένη και μόνο χρήση του. Κατά την ταπεινή μου γνώμη κακώς εξαιρέθηκε το 2ο οικοδομικό τετράγωνο από τη στιγμή που υπήρχε διαθέσιμο ποσό, ενώ τα χρήματα που θα περισσεύουν από τις ιδιοκτησίες του 1ου δεν είναι γνωστό αν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τις απαλλοτριώσεις και του 2ου τετραγώνου ή θα χρησιμοποιηθούν από το Δήμο για άλλους σκοπούς.

Σχετικά με το δεύτερο ζήτημα που προέκυψε, 32 χρόνια μετά την  απόφαση της Δημοτικής Αρχής Λαμπρούλη, δηλαδή η συζήτηση για τον αποχαρακτηρισμό του χώρου ως κοινόχρηστου και την  άρση της δήμευσης όλων των ακινήτων που έχουν απομείνει, στο οικοδομικό τετράγωνο που περικλείει το Αρχαίο Θέατρο, μετά από αίτημα ορισμένων ιδιοκτητών, με επίκεντρο την οδό Παπαφλέσσα και την Φιλελλήνων, μας θέτει μπροστά σε μια σημαντική εξέλιξη. Δικαίως οι άνθρωποι διαμαρτύρονται και ακολούθησαν τα νόμιμα ένδικα μέσα γιατί περιμένουν τόσα χρόνια τις αποζημιώσεις που δεν ήρθαν ποτέ. Τα δύο βασικά ζητούμενα είναι, σύμφωνα με την “ανάπτυξη – ανοικοδόμηση” που είχε ο λόφος Ακροπόλεως από τη δεκαετία του 70 έως και μέχρι πριν μια δεκαετία περίπου, πρώτον πως θα διασφαλιστεί η ιστορικότητα της περιοχής και δεύτερον τι είδους ανάπτυξη οικοδομική και εμπορική θα τύχει.

Αυτό που βιώσαμε αρχικά τις προηγούμενες δεκαετίες είναι θεμελιώσεις πάνω στο Λόφο και στο Αρχαίο Θέατρο, γιατί αυτή ήταν η λογική που επικρατούσε. Μια γενική αδιαφορία για τον ιστορικό της πλούτο. «Ποιος ασχολείται με τα παλιομάρμαρα» και «σιγά να μην βρουν κάτι σημαντικό από κάτω», ήταν οι συνηθισμένες ατάκες της δεκαετίας του 70 και του 80. Ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 όταν έφυγε η Λαχαναγορά ζήσαμε το όραμα της δημιουργίας των νέων «Λαδάδικων» σε αντιστοιχία με της Θεσσαλονίκης, χωρίς όμως συγκεκριμένους όρους. Ζήσαμε και ζούμε την κατάληψη της περιοχής από τραπεζοκαθίσματα και αμφιβόλου αισθητικής πρόχειρες κατασκευές ή ανακαινίσεις καταστημάτων. Την ανεξέλεγκτη κυκλοφορία καθ΄όλη τη διάρκεια της ημέρας αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών.

Κι όμως ο τεχνητός λόφος Ακροπόλεως κρύβει πολλά στα σωθικά του και δεν μπορούμε να μην τον σεβόμαστε. Να τον παραμελούμε, να ασελγούμε πάνω του υψώνοντας πολυκατοικίες ή κατασκευές με αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά ή υλικά που δεν συνάδουν με την ιστορικότητα του.

Βλέποντας τις πολυκατοικίες που βρίσκονται στην οδό Φιλελλήνων ή τις σιδεριές που βάλαμε πρόσφατα, πριν 5~6 χρόνια, νιώθω σα να μπήξαμε βίαια υπερμεγέθεις λόγχες στο σώμα του και να καμαρώνουμε γι΄αυτό. Θέλουμε να επαναληφθεί;

Νομίζω ότι είναι η κατάλληλη στιγμή, συντονισμένα, να καθοριστεί αρχικά ο Λόφος με το Αρχαίο Θέατρο και στη συνέχεια, κατ΄ επέκταση του Λόφου η ευρύτερη περιοχή της Βενιζέλου [2] έως την Κύπρου [3] με τους ενδιάμεσους συνδετήριους δρόμους, Ολύμπου, Ανδρούτσου, Ερμού, Πανός, Παπαναστασίου, Απόλλωνος, ως “ιστορικό κέντρο”, λόγω ιδιαίτερων αρχιτεκτονικών και ιστορικών στοιχείων για την πόλη. Να καθοριστούν αυστηρά κριτήρια ως προς τη χρήση γης, την δυνατότητα ή μη ανοικοδόμησης και την αρχιτεκτονική των κτισμάτων, τα υλικά κατασκευής ή ανακαίνισης των κτιρίων, διαμόρφωσης των εξωτερικών χώρων των καταστημάτων εστίασης και κυκλοφορίας των οχημάτων. Διαφορετικά θα χαθεί η τελευταία ευκαιρία της Λάρισας να διατηρήσει όλα εκείνα τα στοιχεία του κεντρικού της τομέα που θα μπορούσαν να αναδείξουν την διαστρωμάτωση της πόλης μέσω του αστικού της πολιτισμού με αφετηρία το Α΄ Αρχαίο Θέατρο, τα μνημεία και τα παλιά κτίσματα του λόφου Ακροπόλεως και της γειτνιάζουσας περιοχής.  Αναλογιστείτε να προκύψει ένα καινούργιο πολυώροφο κτίσμα είτε στο Λόφο είτε σε κοντινή θέση με το Αρχαίο Θέατρο με γυάλινη πρόσοψη. Ποια θα είναι η θέση του στο περιβάλλοντα χώρο, ποια θα είναι η εικόνα της περιοχής;

Η απόφαση αποδέσμευσης του κοινόχρηστου χώρου που περικλείει το Αρχαίο Θέατρο είναι ήδη προ συζήτηση και οι αποφάσεις από πλευράς Δήμου για την άρση (ή μη…?) θα παρθούν δυστυχώς άμεσα. Είναι η στιγμή που η πόλη και οι επίσημοι Φορείς της πρέπει να τοποθετηθούν δημόσια γιατί οι εξελίξεις τρέχουν και πρέπει να βρεθούν λύσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα με διαφανείς διαδικασίες και ξεκάθαρες θέσεις απ΄όλους.

Το οδοιπορικό μας στην παλιά Λάρισα συνεχίζεται…

Θωμάς Ζ. Κυριάκος
thomask.larissa@gmail.com

[1] «Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα – Λόφος Ακροπόλεως», του Θωμά Κυριάκου, δημοσιεύθηκε στη Larissapress στις 12 Απριλίου 2020

[2] «Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα – Οδός Βενιζέλου από το Τσούγκαρι μέχρι το Γενί Τζαμί», του Θωμά Κυριάκου, δημοσιεύθηκε στη Larissapress στις 26 Απριλίου 2020

[3] «Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα – Η οδός Κύπρου, από την περιοχή Σιάουλο & τη Δημοτική Αγορά, έως την παλιά Εβραϊκή συνοικία», του Θωμά Κυριάκου, δημοσιεύθηκε στη Larissapress στις 10-12-14 Μαΐου 2020